Meer macht provincie bij herindeling

Het kabinet geeft provincies een zwaardere rol bij gemeentelijke herindelingen. Dit om te voorkomen dat herindelingsdiscussies tussen gemeenten jarenlang voortduren ‘zonder reëel zicht op een bevredigende uitkomst.’

Nieuw kader gemeentelijke herindeling

Dat is een van de belangrijkste wijzigingen van minister Plasterk van Binnenlandse Zaken in het Beleidskader gemeentelijke herindelingen. Provincies kunnen wat de PvdA-bewindsman betreft in langslepende gevallen en in gevallen ‘waar naar het oordeel van de provincie urgente problemen spelen die alleen opgelost kunnen worden met een herindeling’, het initiatief tot herindeling nemen door zelf een wettelijke (arhi-)procedure te starten.

Versterking positie provinciebestuur

Dat betekent een verruiming van de provinciale rol ten opzichte van het Beleidskader gemeentelijke herindeling uit 2011. Die verruiming past volgens Plasterk bij de algemene verantwoordelijkheid die de provincies hebben voor de kwaliteit van het lokaal bestuur. Provincies hebben in zijn ogen een bovenlokale verantwoordelijkheid die uitgaat boven de belangen van afzonderlijke gemeenten. ‘De invulling van deze verantwoordelijkheid kan voor de provincie aanleiding zijn zelf het initiatief te nemen of een initiatief van gemeenten over te nemen als gemeenten na een lange discussie zelf niet tot een herindelingsvoorstel komen, terwijl versterking van de gemeentelijke bestuurskracht wel nodig is.’

Versnelling aantal herindelingen

Het kabinet kiest voor een nieuw Beleidskader om naar eigen zeggen ‘een versnelling te bereiken van het aantal herindelingen’ dat van onderop tot stand komt. Behalve een verandering in de positie van de provincie, komt er ook een andere invulling van het criterium draagvalk – met name de weging ervan. Lokaal draagvlak voor een herindeling is het belangrijkste, maar dit betekent niet dat unanimiteit bij direct betrokken gemeentebesturen (of inwoners) voor het kabinet vereist is om een herindelingsadvies over te nemen. Het draagvlak voor een herindeling wordt door het kabinet ook vanuit de regionale opgave en verhoudingen bekeken. Met andere woorden, wat andere provincie en buurgemeenten vinden, telt evenzeer. Het kabinet wil daarmee voorkomen dat bij herindelingen één gemeente feitelijk een veto kan uitspreken over een herindeling waar andere gemeenten groot belang bij hebben.

Vergoeding kosten

Nieuwgevormde gemeenten komen ook volgens het nieuwe beleidskader in aanmerking voor een uitkering op grond van de tijdelijke verdeelmaatstaf herindeling in het gemeentefonds. Dat is een vergoeding voor de zogeheten frictiekosten van de herindeling. Frictiekosten zijn lasten die zonder herindeling niet gemaakt zouden zijn en die per definitie extra en tijdelijk zijn. Het bedrag wordt in vier termijnen uitgekeerd. Het eerste jaar ontvangt de nieuwgevormde gemeente 40 procent van het toegekende bedrag. In de drie jaren daarna elk jaar 20 procent.

Fusiebonus

De minister broedt nog op een mogelijkheid herindelingen financieel aantrekkelijker te maken. Hij noemt dat een ‘verkenning van positieve financiële prikkels gericht op opschaling.’ De uitkomst daarvan - een eventuele fusiebonus - zou kunnen leiden tot een bijstelling van de verdeelmaatstaf.

Uitgangspunt van Plasterk is om voorstellen die gericht zijn op herindeling per 1 januari 2015 te behandelen op basis van het oude Beleidskader. Voorstellen gericht op herindeling per 1 januari 2016 of later, worden op basis van het voorliggende Beleidskader getoetst.