Doel ondermijningsaanpak: drugsindustrie halveren

De Bredase burgemeester Paul Depla en de voorzitter van het Strategisch Beraad Ondermijning Peter Noordanus willen allebei ondermijning stevig aanpakken, maar waar Noordanus op de conferentie ‘Spotlight op ondermijning’ de doelstelling uit om de drugsindustrie te halveren is Depla sceptisch over de geloofwaardigheid van de overheid. ‘Het economisch belang staat nog op de eerste plaats.’

Zondagse preek
Een pijnlijke rake vergelijking met ondermijning noemde Depla het: het principe van de zelfscanner bij ’s lands bekendste grootgrutter. ‘Blijft de aanpak van ondermijning bij een zondagse preek die we maandag in de alledaagse werkelijkheid weer zijn vergeten of pakken we ondermijning echt aan?’ De grootgrutter introduceerde de zelfscanner met het risico op eenvoudige winkeldiefstal. Toch deed de supermarktketen een simpele kostenbatenanalyse, waaruit bleek dat de lasten minder waren dan de baten van de uitvoering: de kassière kan de deur uit. ‘De eerste reflex bij ondermijning is dat het een groot maatschappelijk probleem is. Of spelen er toch andere belangen? De supermarkt neemt de winkeldief voor lief en zo delft ook de aanpak van ondermijning het onderspit.’ In de praktijk worden vaak andere keuzes gemaakt dan de woorden die erover worden uitgesproken: bedrijfseconomische belangen gaan ook voor in de aanpak van ondermijning. ‘Dat mag, maar wees daar dan eerlijk over.’

100 procentcontroles te kostbaar
Volgens Depla is de criminele industrie alleen aan te pakken door een combinatie van veelvuldige interventies en het weerbaar maken van de samenleving. ‘Een dubbele aanpak. Daarvoor is vooral innovatie nodig, maar ook slagkracht, denkkracht en meer mensen.’ Maar heeft de strijd tegen de criminele industrie ook prioriteit of maken andere belangen het tot een ‘restrisico’: de kosten van de aanpak van de criminele industrie wegen niet op tegen baten. Depla wijst op de 1 procentcontroles op containers in de Rotterdamse haven. ‘Dat vinden we belangrijk. Maar als ik vanaf Curaçao vlieg is hier een 100 procentcontrole op bolletjesslikkers, terwijl hun aandeel in de drugssmokkel marginaal is ten opzichte van containers. 100 procentcontrole heeft namelijk groot effect op de economie, dus dat valt af.’

Restrisico accepteren
Ook bloemen worden beperkt gecontroleerd, zeker op Valentijnsdag. ‘Een ideale dekmantel voor de invoer van drugs.’ Het afschaffen van vergunningen is niet alleen goed voor de economie, maar ook voor de informele economie. ‘Denk aan autoverhuurbedrijven, fruitbedrijven en de detailhandel voor witwassen.’ Een vergunningplicht voor winkeliers zich ergens gaan vestigen zou effectief zijn, maar raakt ook velen in de economie. ‘Dat is lastig, dus maar niet. De zelfscan heeft de kassière verdreven in de aanpak van ondermijning.’ Ook het Ondermijningsfonds van 100 miljoen maakt geen indruk op criminelen. ‘Dat vinden ze een schijntje.’ En waarom is er geen registratieplicht voor postpakketten? ‘Privacy en reguliere economie gaan voor. Laten we dan eerlijk zijn en het als restrisico accepteren.’

Maatschappelijk belang
Ook gemeenten gaan bij Depla niet vrijuit. Evenementen zorgen voor inkomsten en citymarketing, dus verlenen gemeenten vergunningen voor dance-events, terwijl ze weten van het drugsgebruik. ‘Het feest is belangrijker dan de aanpak van de drugsindustrie.’ Komen we er op de huidige manier? Er is een parallelle economie en het bieden van tegendruk wordt steeds lastiger, merkt Depla. ‘Meer betonrot, dus de zelfscan is geen optie meer. We moeten andere keuzes maken: een lange adem, structurele financiering, slagkracht van alle partners vergroten en permanent vernieuwen. Dat is belangrijk voor de geloofwaardigheid van de overheid.’ In Groningen won het maatschappelijk belang. Hier moeten we volgens Depla dezelfde afweging maken. ‘Zo niet, dan is dat te betreuren, maar dan moeten we daar eerlijk over zijn, anders krijgen we de samenleving nooit aan onze zijde. En de samenleving hebben we keihard nodig.’

Gezamenlijke agenda
Peter Noordanus formuleerde een gezamenlijke agenda voor de aanpak van ondermijning. Rode draden zijn: weerbare samenleving, APV ‘ondermijningsproof’ maken, bestuurlijke en ambtelijke weerbaarheid en de ‘focus financieel’. Maar het accent enkel op de overheid leggen is onvoldoende. ‘We moeten dingen in beweging zetten op de privaat-publieke agenda.’ Het Damoclesbeleid kan op maat voor woningcorporaties. In samenwerking met woonkoepel Aedes wordt een opzet gemaakt waarmee woningcorporaties uit de voeten kunnen. ‘De gemeente fungeert dan meer als partner.’ Ook moeten met LTO in het agrarisch buitengebied veilige bedrijfsgebouwen worden gecreëerd. En in de logistieke sector moet met Post NL de postpakkettenproblematiek worden aangepakt. ‘Een gezamenlijke voortschrijdende PPS-agenda.’

Drugsindustrie halveren
De aanpak van ondermijning moet niet na drie jaar uitgaan als nachtkaars. ‘We weten nog weinig over de precieze omvang, maar laten we als langere termijndoelstelling stellen dat we met elkaar de drugsindustrie halveren.’ Daarvoor moet een beleidsscenario worden gemaakt als ‘onderlegger’ voor het volgende kabinet. ‘Niet alleen repressief, ook preventief.’ Hij noemt de kwetsbare wijken, waar een significant risico is dat jongeren met weinig perspectief in de drugsindustrie belanden. ‘Er is een noodzaak voor een wijkaanpak 4.0: tough on crime, maar ook kansen bieden. Daar moeten we in de  komende kabinetsperiode op inzetten.’

Ondermijningsacademie
Noordanus noemde ook de Integrale Ondermijningsacademie, een netwerk waarin overheden best practices in de aanpak van ondermijning kunnen delen. ‘Er moet een learning community ontstaan, zoals Limburg, Noord-Brabant, Gelderland en Overijssel al het agrarisch buitengebied weerbaarder maken en de RIEC-regio’s Midden Nederland en Amsterdam die zich richten op nieuwe toetreders in de cocaïne-industrie. Wat moeten we doen met die lui die ook verantwoordelijk zijn voor liquidaties? Dat vergt een stevigere inzet dan de Top 600. Dit gaat om hele gezinsverbanden. Best practices kun je in de aanpak verwerken en ook in Noord-Brabant toepassen.’ De Ondermijningsacademie moet de overheid leren zich te organiseren door aanpakken beschikbaar te maken in een databank. ‘Het gaat dan om de raadsvoorstellen, de APV en bestuurlijke tools voor de toepassing ervan. Er moeten rond die vraagstukken kenniscirkels ontstaan, een lerende overheid.’