Alle spelers ‘kwestie Scherpenzeel’ de fout in gegaan

Het politieke spel om de bestuurlijke toekomst van de gemeente Scherpenzeel wordt hard gespeeld; zowel door de gemeente als de provincie. De bestuurlijke verhoudingen zijn door de lang slepende discussie hierover verstoord en verhard. Zowel college, raad als provincie zijn daarbij de fout in gegaan. De lopende herindelingsprocedure moet in de ijskast worden gezet totdat de verhoudingen, ook tussen de gemeente en provincie, weer zijn genormaliseerd.

Verwijtbaar

Dat stelt hoogleraar bestuurskunde Paul Frissen (Tilburg University) na onderzoek naar de bestuurscultuur van de Gelderse gemeente, die in opdracht van de commissaris van de koning John Berends is gemaakt. Het rapport is donderdag gepresenteerd. De gemeenteraad is door de discussie over de toekomst van Scherpenzeel gepolariseerd, concludeert Frissen. De meerderheid acht zich democratisch gelegitimeerd, de minderheid acht zich democratisch genegeerd. Het opzeggen van het vertrouwen in waarnemend burgemeester Harry de Vries door de wethouders, past bestuurders niet en is verwijtbaar. De waarnemend burgemeester heeft zich erg politiek opgesteld, door meerdere malen te blijven hameren op serieus onderzoek naar een gemeentelijke herindeling, terwijl college en raad voor zelfstandigheid pleit(t)en. De Gelderse commissaris van de koning Berends heeft de waarnemend burgemeester ‘gebruikt’ voor de realisatie van het politieke beleid van Gedeputeerde Staten.

 

Activistisch

Waarnemend burgemeester heeft – naar het oordeel van Frissen terecht – gehandeld in lijn met de ‘stellige wens’ van de provincie herindeling te onderzoeken en vervolgens als ‘meest waarschijnlijke zo niet gewenste uitkomst te zien. Dat brengt de waarnemer natuurlijk in een onmogelijke positie.’ Toch had De Vries aan de provincie duidelijk moeten maken dat de gemeente geen brood zag in een herindeling. ‘Daarmee heeft hij voor een politiek geprononceerde positie gekozen, afwijkend van de positie van de meerderheid van de raad en van de wethouders in het college. Dat is voor een kroonbenoemde burgemeester al uitzonderlijk, maar voor een waarnemer mag dat wel als een zeer activistische interpretatie van het ambt gelden’, aldus Frissen.

 

Loyaliteitsconflict

Het opzeggen van het vertrouwen in de burgemeester via een memo door de wethouders heeft de positie en de persoon van de waarnemend burgemeester beschadigd. ‘Dat valt de wethouders te verwijten.’ Kwalijk vindt Frissen dat ambtenaren zijn ingezet om het memo te schrijven. ‘Dat gaat voorbij aan wat van ambtenaren mag worden gevraagd en verwacht, omdat zij zo worden betrokken in een politiek-bestuurlijk conflict en zo in een loyaliteitsconflict kunnen raken’, aldus Frissen.

 

Verharde verhoudingen

Het is terecht dat de gemeente Scherpenzeel twijfelt aan de openheid van het ‘open overleg’; een belangrijk onderdeel van de herindelingsprocedure (arhi-procedure), stelt Frissen. Het is duidelijk dat Gedeputeerde Staten aankoersen op herindeling. ‘Dat de provincie de arhi-procedure start op eigen gezag is een impliciete uitspraak over de koers van de gemeente, de gewenste zelfstandigheid en de voorwaarden voor deze zelfstandigheid.’ De commissaris van de koning heeft in de ogen van Frissen een vrij sturende rol gepakt in het proces over de toekomst van Scherpenzeel, ‘hetgeen de verhoudingen verder heeft doen verharden.’

 

Vijand

De politieke strijd om zelfstandigheid wordt hard gespeeld, constateert Frissen; zowel door de gemeente als door de provincie. De coalitie in de raad voelt zich gesteund in haar strijd voor zelfstandigheid door het feit dat een meerderheid van de inwoners dat ook wil. De coalitie ziet zowel de oppositie als de provincie als ‘vijand’. Bij de provincie is volgens Frissen sprake van een ‘hardheid die in de beschaafde gedaante van redelijkheid is gehuld’.

 

Excuses

De bestuurscrisis in Scherpenzeel is gebaat zijn bij rust en reflectie, concludeert Frissen. De commissaris van de koning moet er bij de fractievoorzitters op aandringen dat zij de waarnemend burgemeester excuses aanbieden. Hij is ‘zeer onheus behandeld’, meent Frissen. Zijn positie is onhoudbaar gemaakt en hem moet een gepaste uitweg worden geboden. Pas als die excuses zijn gemaakt, zou de commissaris verder moeten praten over opnieuw de benoeming van een waarnemer of te koersen op een kroonbenoemde burgemeester. Daarmee komt de cdk wel in een lastig parket. ‘Een kroonbenoeming zal worden geduid als een keuze voor zelfstandigheid, terwijl een waarnemer zal worden gezien als definitieve keuze voor herindeling’, aldus Frissen.  

 

Stopzetten arhi-procedure

Het is in de ogen van Frissen onvermijdelijk om de arhi-procedure (voorlopig) stop te zetten. ‘Zonder deze (voorlopige) stopzetting zullen alle maatregelen die de commissaris van de koning thans zou nemen om de politiek-bestuurlijke verhoudingen in Scherpenzeel te helpen herstellen worden uitgelegd als politiek spel om de arhi-procedure te volbrengen en de herindeling te bewerkstelligen.’ Het voorlopig stopzetten kan het begin zijn van het broodnodige herstel van het politieke vertrouwen.

 

Bestuurlijke schade

De wethouders moeten inbinden. Hun stijl van ‘polarisatie en meerderheidspolitiek’ richt ‘bestuurlijke en maatschappelijke schade aan en is op de langere termijn niet in het voordeel van Scherpenzeel ook in relatie tot de regio. Ook een zelfstandige gemeente zal moeten samenwerken. Vroeg of laat zal Scherpenzeel ook weer aan tafel moeten met de provincie, die nog steeds (op zichzelf) legitieme vragen heeft over de politieke keuzes van de gemeente en de kwaliteit van bestuur.’ Raad en college moeten met elkaar een proces ingaan van ‘reflectie op de politieke besluitvorming over herindeling en zelfstandigheid’.