Ambtenaren beducht voor represailles

Ongeveer een kwart van de ambtenaren zou zich in het werk geremd voelen als alle ambtelijke stukken waarop een college- of kabinetsbesluit is gebaseerd, actief openbaar worden gemaakt. Zo’n een op de vijf ambtenaren zou zich juist bevrijd voelen. Angst voor represailles maken dat veel ambtenaren zich geblokkeerd voelen.

Onbeschermd

‘In principe zou ik me bevrijd voelen, maar de ambtelijke cultuur maakt er eenvoudig geremd van. Promotiekansen worden in ieder geval geremd als je transparantie hoog op de werkelijke agenda hebt staan’, stelt een ambtenaar uit grote gemeente. Een collega voelt zich vooral onbeschermd. ‘Ik weet niet of ik dan nog wel voor de overheid wil werken.’ Zij denkt dat het een ‘enorme onevenredige druk’ voor ambtenaren gaat opleveren die ‘onevenredig kwetsbaar’ worden.

 

Essentie

Als alle e-mails, kladjes en Whatsappjes openbaar worden, zouden verschillende ambtenaren zich geremd voelen in hun beleidsadvisering, zo blijkt uit diverse reacties. ‘Ik zou er rekening mee houden door het nog meer te comprimeren tot de essentie’, stelt een gemeenteambtenaar. Veel anderen geven aan (nog) zorgvuldiger te zullen gaan formuleren. Weer anderen stellen dat het afhangt van het onderwerp.  

 

Bemoeienis management

Dat blijkt uit onderzoek van Binnenlands Bestuur in samenwerking met FNV Overheid onder ruim 3.400 ambtenaren. Rijksambtenaren voelen zich iets meer geremd dan gemeenteambtenaren. Veel ambtenaren staan er ambivalent in. ‘Bevrijd als het ertoe zou leiden dat inhoudelijke adviezen 'ongehinderd' de lijn doorgaan, maar het zou er ook toe kunnen leiden dat de bemoeienis van het management met alle ambtelijke stukken groter wordt dan voorheen, wat juist tot minder vrijheid leidt’, stelt een rijksambtenaar. ‘Deels geremd want je kunt onbedoeld veel weerstand creëren. Bevrijd want de bestuurders moeten zich verantwoorden waarom men adviezen niet opvolgt’, geeft een andere rijksambtenaar. Ook zijn collega staat er dubbel in. ‘Als mijn leidinggevende in een kramp schiet om de minister uit de wind te houden, hebben we er weinig mee gewonnen. Als mijn leidinggevende mijn oordeel beschermt, dwingt dit de bewindspersonen om een kwalitatief weloverwogen positief besluit te nemen.’

 

Wilde ideeën

‘Het is dubbel: enerzijds zou het me remmen om ‘wilde ideeën’ op te schrijven, anderzijds kan het helpen duidelijk maken waarom we doen wat we doen’, stelt een andere rijksambtenaar. Ook een collega staat in dubio. ‘Van de ene kant heb je als ambtenaar niets te verbergen als je naar eer en geweten handelt − en ook dan kunnen fouten gemaakt worden −, maar door de huidige cultuur denk ik wel dat ik drie keer langer na ga denken hoe ik dingen op papier zet.’

 

Onwelgevallige adviezen

Veel ambtenaren geven aan zich geremd noch bevrijd te voelen; zij geven aan openbaarheid de normaalste zaak van de wereld te vinden. ‘Bij besluiten moet je altijd een zuivere afweging maken. Of het nu openbaar is of niet’, stelt een rijksambtenaar. ‘Door de openbaarheid van bij besluitvorming betrokken stukken kunnen ambtenaren niet meer onder druk gezet worden onwelgevallige adviezen en communicatie aan te passen of achterwege te laten’, stelt een gemeenteambtenaar. ‘Ik zou me niet zozeer geremd voelen, maar wel bewust dat mijn werk door anderen ook ingezien kan worden. Dat kan invloed hebben op de manier van discussiëren en stukken maken’, stelt een rijksambtenaar. ‘Ik vind dat uitstekend’, zo voegt hij daaraan toe. ‘Eigenlijk had het al lang zo moeten zijn. Geheimhouding dient maar een doel: macht van individuen in de hand werken.’

 

Gestimuleerd

‘Ik voel me door actieve openbaarmaking juist gestimuleerd in mijn professionaliteit’, geeft een rijksambtenaar aan. ‘Ik probeer mijn werk zo integer mogelijk te doen, dus dat zal weinig uitmaken’, stelt een collega. ‘De kans bestaat hoogstens dat men hoger in de boom zenuwachtiger wordt over zaken die ergens worden vastgelegd, wat dan weer effect zou kunnen hebben op hoe ik mijn werk mag doen.’ ‘Ik zou het prima vinden’, stelt een gemeenteambtenaar. ‘Het gaat tenslotte om het hogere doel: verantwoording naar de burger. Dat is mijns inziens belangrijk voor het vertrouwen van die burger in de overheid.’

 

  

Verantwoording onderzoek

Het onlineonderzoek is uitgezet onder de leden van FNV Overheid. Het gaat om ambtenaren van het rijk, gemeenten, provincies en waterschappen. In totaal hebben 3.412 ambtenaren tussen 26 januari en 2 februari de vragenlijst ingevuld. De laatste twee categorieën waren bij het onderzoek ondervertegenwoordigd.