Winstwaarschuwing voor gemeenten

De overheid gaat extra geld uitgeven voor onder andere Defensie en de woningmarkt. En er komt, op termijn, een groot investeringsfonds waarvoor miljarden worden geleend. 

Wie al die beloften van het kabinet gelooft, mag het zeggen. Hij of zij die met een nuchtere blik naar eerdere rijksbegrotingen kijkt, slaat op zijn minst aan het twijfelen. Zo zou vorig jaar, volgens de regering, de overheidsconsumptie met 3 procent stijgen. Het CPB nam dat getal destijds over. Uiteindelijk bleef de teller steken bij een plus van 1,3 procent. Wijzer geworden verlaagde het CPB de raming voor 2019 van 2,9 naar 2,4 procent. In hoeverre dat getal realistisch is, moet nog blijken. 

Ambitieuze plannen presenteren en miljardeninvesteringen toezeggen is namelijk één, de euro’s daadwerkelijk uitgegeven krijgen is twee. Al jaren gaapt er een gat tussen de uitgesproken ambities en de geleverde prestaties. Met andere woorden, er blijven in Den Haag jaarlijks honderden miljoenen op de plank liggen. Enigszins verhullend wordt dan gesproken over onderuitputting of onderbesteding.

Partypoeper
Waarom zou het deze editie anders zijn? De Algemene Rekenkamer toonde zich op Verantwoordingsdag op de derde woensdag in mei al een partypoeper. ‘Geld’, zo sprak Rekenkamerpresident Arno Visser, kwam onder dit kabinet ‘maar moeilijk aan het rollen.’ Deels komt dat omdat er meer tijd is gemoeid dan gedacht met het plegen van investeringen, deels is het een gevolg van de krappe arbeidsmarkt. Je kunt wel extra geld uittrekken voor meer blauw op straat, meer leraren voor de klas en meer handen aan het bed, maar als die extra agenten, leraren en ouderenverzorgers niet te vinden zijn, houdt het een heel eind op. ‘Onze vraag is of daar de komende jaren verandering in komt’, aldus Visser. Recente CBS-cijfers geven in elk geval aan dat het met die spanning op de arbeidsmarkt voorlopig nog niet gedaan is. In het tweede kwartaal van dit jaar nam deze opnieuw toe. In sommige regio’s, zoals Utrecht, zijn er inmiddels meer vacatures dan werklozen.

Het CPB gaat er inmiddels vanuit dat dit jaar zo’n 2,5 miljard euro van de zogeheten ‘intensiveringen’ op de plank blijven liggen. En volgend jaar gaat het volgens het planbureau om nog eens 1 miljard euro dat niet wordt gebruikt.

Geld wegzetten
Die onderschrijding gaat niet alleen ten koste van de economische groei, zij heeft ook gevolgen voor de decentrale overheden. Die krijgen, volgens de afgesproken bekostigingssystematiek, dan minder geld van Den Haag. Het gemeentefonds groeit of krimpt namelijk volgens die spelregels mee met de uitgaven van het rijk. Als de rijksuitgaven achterblijven bij de prognoses, wordt de ontwikkeling van de omvang van het gemeentefonds – het zogeheten accres – ook neerwaarts bijgesteld. Nu is dat accres afhankelijk van veel meer factoren, zoals de ontwikkeling van de rente en de lonen, maar het negatieve effect van onderuitputting mag door gemeenten en provincies in geen geval worden onderschat. Zoals de koning in de Troonrede, ondanks de positieve economische vooruitzichten, een winstwaarschuwing afgaf met het oog op de Brexit en het handelsconflict tussen China en de Verenigde Staten, zo is voor gemeenten en provincies eenzelfde waarschuwing op zijn plaats: reken je niet al te rijk op basis van alle geplande investeringen van het rijk. Dat geld wegzetten is makkelijker gezegd dan gedaan.