Help de 420.000 niet-kunners van hun gas af

Volgens het Klimaatakkoord moeten alle woningen in 2050 aardgasvrij zijn. Gemeenten hebben daarbij een belangrijke rol middels de wijkgerichte aanpak. Om de transitie naar aardgasvrije woningen succesvol te laten verlopen, is het van groot belang dat álle huiseigenaren mee doen.

Niet-kunners

Dat blijkt op dit moment niet haalbaar, aangezien zo’n 420.000 huishoudens onvoldoende kapitaal hebben om deze transitie te maken. Een bijkomend probleem is dat deze groep ‘niet-kunners’ relatief vaak in slecht geïsoleerde huizen woont en minder energiezuinige apparatuur bezit, waardoor de kosten nog verder oplopen voor een groep die al achterloopt. Om voldoende draagvlak voor de energietransitie te verzekeren en iedereen een ­eerlijke kans te geven, moet er worden ­gezorgd dat óók de ‘niet-kunners’ onder de huiseigenaren hun woning aardgasvrij kunnen maken.

Financiële hulp

Een eerste voorwaarde om de transitie naar aardgasvrije woningen te laten slagen, is dat niet-kunners financieel tegemoet moeten worden gekomen. Daarvoor is een basis van subsidies nodig, afhankelijk van het inkomen van huiseigenaren; zo komt de meeste steun terecht bij de doelgroep voor wie de investering de grootste opgave is maar er veel baat bij heeft. Omdat de kosten van een volledige subsidiëring hoog zouden oplopen, vormen inkomengerelateerde subsidies slechts de basis.

Twee opties

Er zijn twee opties om deze basis aan te vullen. Als eerste optie zou gebruik kunnen worden gemaakt van de maatwerklening uit het Warmtefonds, die naar verwachting eind dit jaar zal worden gepresenteerd door Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse Gemeenten. Deze lening is vergelijkbaar met de maatwerklening rondom funderingsherstel en is gebaseerd op de draagkracht van de lener. Een tweede mogelijke aanvulling op de subsidie is het ‘woonabonnement’. Daarbij wordt het huis door een particuliere partij in één keer verduurzaamd, waarna de kosten via een abonnement maandelijks worden afbetaald.

Verleiding

Naast financiële steun is ook ook verleiding belangrijk; uiteindelijk moeten huiseigenaren  worden overgehaald duurzame veranderingen aan hun huis aan te brengen. Voor dit doel is communicatie de sleutel en daar is ook een rol weggelegd voor de nationale overheid. Duidelijkere communicatie over de plannen van de overheid, de kosten voor de huiseigenaar, de stappen die een huiseigenaar moet ondernemen en de ­financieringsmaatregelen is onmisbaar.

Communicatie

Daarnaast ligt er ook voor de gemeente een taak in de communicatie. Burgers geven aan graag (persoonlijk) te worden geïnformeerd en concrete, herkenbare (reken)voorbeelden te krijgen over de kosten en activiteiten die moeten worden ondernomen. Naast de focus op de voordelen van het overgaan op aardgasvrije middelen is het ook belangrijk om de nadelen van het achterblijven te benoemen als mensen niet meegaan, nadelen die extra hard kunnen aankomen voor ­lagere inkomens. Voorbeelden van zulke nadelen zijn verlies van de woningwaarde en hogere energiekosten op termijn.

Hogere kosten

Naast communicatie is praktische facilitering  van belang, zowel voor gemeenten als voor burgers. De (proces)kosten voor de wijkgerichte aanpak blijken uit de proeftuinwijken beduidend hoger dan ingeschat. Veel gemeenten hebben op dit moment niet de capaciteit voor de persoonlijke aanpak die nodig is om huiseigenaren te verleiden. ­Ondanks de succesvolle kennisdeling via het Programma Aardgasvrije Wijken, zal ­daarnaast meer geld vanuit de nationale overheid beschikbaar moeten worden gemaakt om gemeenten deze grote opgave succesvol te laten voltooien.

Bredere koppeling
Een eerste mogelijkheid voor facilitering  bij burgers is het waar mogelijk koppelen van verduurzamingsbehoeften van burgers aan bestaande werkzaamheden als verbouwingen. Verder kan participatie door wijkbewoners bij de energietransitie ook zorgen dat bewoners meer gemotiveerd zijn om mee te werken. Daarbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan een inventarisatie ­onder huishoudens over leefbaarheid in de wijk. Zo ligt de focus niet alleen op de last van de verbouwing, maar op extra voordelen, zoals de verbetering van het algemene straatbeeld.

Energiecoaches

Een tweede manier om burgers te faciliteren ligt bij hulp bij het plannen van de ­verbouwing van het eigen huis. Aangezien gemeenten maar een beperkte capaciteit hebben, zijn gemeentelijke energiecoaches daarvoor een geschikte uitkomst. Deze coaches worden en ingezet om huishoudens persoonlijke hulp te kunnen bieden bij de verduurzaming van hun woning.

Dwang
Ten slotte zou het als laatste optie mogelijk moeten worden via wet- en regelgeving mensen te dwingen om hun huis te verduurzamen. De transitie biedt veel mogelijkheden om via begrip samen te werk te gaan en niet alleen verbeteringen te maken met betrekking tot duurzaamheid, maar ook met betrekking tot leefbaarheid. In uitzonderlijke gevallen is er echter geen andere reële optie dan dwang mogelijk.

Onnodig hoge kosten
Denk bijvoorbeeld aan de proeftuinwijk in Purmerend, waar een warmtenet werd aangelegd met volledige financiering van de gemeente, waardoor inwoners van de wijk geen ­eigen kosten maakten. Ondanks deze volledige facilitatie resteerden er uiteindelijk zes huishoudens in deze wijk die simpelweg niet mee wilden. Omdat zij op dat moment het recht op een gasaansluiting hadden, moest er een aparte gasleiding voor hen worden aangelegd. Dit is een situatie ­waarin kosten onnodig hoog oplopen en waarin dwang mogelijk zou moeten zijn.

Haalbaar

De genoemde maatregelen samen zouden de energietransitie komende jaren beter mogelijk moeten maken. Financiële maat­regelen op zich zijn niet voldoende – praktische steun, communicatie en zonodig dwang zijn van groot belang om van de energietransitie een succes te kunnen maken. Met een combinatie van deze maatregelen wordt de energietransitie óók haalbaar voor de 420.000 ‘niet-kunners’ in Nederland.

Dit is een ingekorte versie van het essay geschreven door Liedeke Bestebreur, Koen van Boxel, Lara Janssen, Julian van Vugt en Eeke Welling, studenten aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Lees de volledige versie deze week in BB11 (inlog). Het onderzoek waarop dit essay is gebaseerd, maakt deel uit van de denktank ‘Climate Change & Inequality.