Helft minder maatstaven gemeentefonds

Het gemeentefonds-nieuwe-stijl wordt er stukken eenvoudiger op. Uit een nog vertrouwelijke conceptversie blijkt dat er veel minder maatstaven komen op grond waarvan de algemene uitkering over de gemeenten wordt verdeeld. Alleen al wat de klassieke taken betreft – exclusief het sociaal domein – verdwijnen 25 van de 49 maatstaven.

Momenteel buigt een ambtelijke begeleidingscommissie zich over de voorstellen voor de herijking van het gemeentefonds die op basis van onderzoeken van Cebeon en AEF zijn gemaakt. Die herijking is nodig omdat de huidige verdeling van het rijksgeld over de gemeenten in de loop der decennia is scheefgegroeid: sommige gemeenten krijgen te veel geld uit Den Haag, andere juist te weinig. De nieuwe opzet voor de verdeling moet in 2021 ingaan.

Leerlingen
Duidelijk is dat er werk wordt gemaakt van de gewenste vereenvoudiging van het stelsel. Met name als gevolg van de vele grondslagen (maatstaven) op grond waarvan het gemeentefonds nu wordt verdeeld, wordt het stelsel als ingewikkeld en niet transparant ervaren. In de nieuwe verdeling is het aantal verdeelmaatstaven flink teruggebracht. Zo worden de maatstaven die zijn gerelateerd aan jongeren vrijwel volledig vervangen door maatstaven gerelateerd aan leerlingen. Diverse specificaties van maatstaven in de huidige verdeling zijn in de nieuwe verdeling vervangen door één globaal werkende maatstaf, bijvoorbeeld bodemgesteldheid en historiciteit.

Minderheden
Verder blijkt uit de concept-opzet dat er een duidelijke toename is van het gewicht van de maatstaven huishoudens (van 7 naar 16 procent), minderheden/niet-westerse achtergrond (van 3 naar 7 procent) en oppervlakte bebouwing. Een duidelijke afname van het gewicht is er te zien van de maatstaven inwoners (van 23 naar 14 procent), centrumfunctie (van 9 naar 6 procent) en oppervlakte land (en binnenwater).

In de nieuwe verdeling verdwijnen een aantal van de huidige maatstaven compleet. Dat geldt bijvoorbeeld voor maatstaven die zijn gerelateerd aan bedrijvigheid (aantal bedrijfsvestigingen, Woz-waarde niet-woningen) en bodemgesteldheid (oeverlengte). ‘Een aantal verdwijnende maatstaven heeft een beperkt aandeel in de totale huidige verdeling’, aldus de notitie. Maar daarbij wordt wel opgemerkt dat de betekenis van die maatstaven voor individuele gemeenten ‘substantieel’ kan zijn.

Advies VNG
Eind februari komen de beheerders van het gemeentefonds, de minister van Binnenlandse Zaken en de staatssecretaris van Financiën, met hun definitieve voorstellen voor de nieuwe verdeling van het gemeentefonds per 2021. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en de Raad voor het Openbaar Bestuur zullen nog om advies worden gevraagd.

Regiobijeenkomsten
De VNG organiseert, in samenwerking met de provinciale afdelingen en Binnenlandse Zaken, in maart en april 2020 vijftien regiobijeenkomsten. De eerste is op 2 maart in Zuidwolde, de laatste op 2 april in Breda. Tijdens die bijeenkomsten worden de gemeenten bijgepraat over hoe de verdeelmodellen tot stand zijn gekomen, welke keuzes gedurende het onderzoek zijn gemaakt en wat de verdeelmodellen voor individuele gemeenten betekenen. De bijeenkomsten zijn eveneens bedoeld om input op te halen voor het advies dat de VNG in het voorjaar van 2020 aan de fondsbeheerders zal geven.

De nieuwe verdeling moet ingaan per 2021. De planning is dat gemeenten in de meicirculaire 2020 over de uitkomsten worden geïnformeerd.