Doorbraken nodig in bestuurlijke verhoudingen

De bestuurlijke en financiële verhoudingen moeten hoognodig op de schop worden genomen. Om wet- en regelsystemen en financieringssystematieken te doorbreken is lef en mandaat nodig. De coronacrisis biedt kans om belemmerende patronen voor een effectief openbaar bestuur te doorbreken.

Rommelig Huis

Dat betogen Ard Schilder en Erik Roest in een essay in Binnenlands Bestuur van deze week. De huidige verhouding tussen rijk en medeoverheden dreigt vast te lopen en biedt weinig perspectief voor de toekomst. ‘Onduidelijkheden over het mandaat en diffuse sturing binnen de bestuurlijke verhoudingen hebben geleid tot een rommelig Huis van Thorbecke. De nadruk op beheersing en bezuiniging hebben de lust en ruimte voor vernieuwing en verfrissing van dat huis ingeperkt’, stellen respectievelijk de directeur-secretaris van de Zuidelijke Rekenkamer en de programmamanager sociaal domein bij de gemeente Tilburg op persoonlijke titel.

Taakdifferentiatie

Er is ruimte nodig voor de toekomst, stellen beiden. Daarvoor is ‘een nieuwe bezieling in de bestuurlijke en financiële verhoudingen’ nodig. Er moet onder meer een betere democratische legitimatie komen voor handelen op regionaal niveau. In plaats van de te blijven ‘hangen’ in gemeenschappelijke regelingen onder de vlag van de Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr) en gemeentelijke herindelingen, moet serieus worden gekeken naar een variant op het Kreis-model uit Duitsland. In dat model worden verschillen tussen gemeenten en regio’s erkend en biedt het de mogelijkheid tot taakdifferentiatie. Die taken worden vervolgens belegd bij een ‘een bestuur dat direct gekozen is en past bij de schaal van een taak of opgave’.

Ongemakkelijk keurslijf

Ook de financiële verhoudingen moeten fundamenteel worden herijkt. ‘Een meer gelijkwaardige verhouding tussen rijk, provincies en gemeenten en meer ruimte voor eigen keuzes van provincies en gemeenten in de uitvoering komt de gezamenlijk effectiviteit ten goede. Provincies en gemeenten zijn de laatste jaren te veel terechtgekomen in een ongemakkelijk keurslijf, met beperkte mogelijkheden om financieel bij te sturen.’

Vernieuwd zelfbewustzijn

Daarnaast is een ‘vernieuwd zelfbewustzijn’ van de overheid nodig ‘om initiatief te durven nemen in de aanpak van maatschappelijke vraagstukken’, aldus Schilder en Roest. Te lang en te ver heeft de overheid zich laten wegduwen in een jargon van faciliteren, op afstand blijven, de markt en zelf­redzaamheid van burgers. Deze begrippen hoeven niet geheel overboord, maar nu bedrijven, maatschappelijke partijen en burgers dat nodig hebben en zelf vragen om een overheid die leiding pakt, is een zelfbewust optreden van de overheid nodig voor de toekomst. De coronacrisis heeft aangetoond dat enerzijds de weerbaarheid en het innovatie­vermogen in de samenleving en bedrijfsleven groot is, maar anderzijds ­diezelfde partijen ook vragen om slagkracht en lef van de overheid op alle niveaus.’

Lees het hele essay in Binnenlands Bestuur nr. 18 van deze week (inlog)