Drama

Hij lepelde ze zo op, de bijzondere aspecten van ambtenaar zijn: werken in het algemeen belang (1), in een politiek-bestuurlijke context (2) en met publieke middelen (3). Geen discussie over mogelijk, zo was de boodschap van deze collega. De praktijk bleek echter een stuk weerbarstiger. Het zijn mooie en ware waarden, maar ze kunnen elkaar ook flink in de weg zitten.

Als je als ambtenaar naar deze waarden wil werken (en dat willen we), dan loop je als vanzelf tegen een aantal dilemma’s aan. Je moet zuinig zijn met belastinggeld, maar je wil ook maatschappelijk effect hebben. Is een politiek-bestuurlijke afweging ook altijd in het algemeen belang? En kies je voor de letter of voor de geest van de wet? Op die vragen is geen zwart-wit antwoord te geven.

Botsende rationaliteiten, zo heet het dan in de literatuur. Waarden die elkaar tegenspreken. De ene waarde is immers niet meer waard dan de andere. Het is geen sluitend systeem, waarbij je in een formulier kunt afvinken of je het goed hebt gedaan. Om waardevol je werk te doen is iets anders nodig: (1) je eigen afweging maken en (2) deze bespreekbaar maken.  Professional zijn in een professionele omgeving.

We kunnen er de laatste tijd niet omheen: bij het ministerie van Veiligheid en Justitie is deze discussie actueler dan ooit. Op Twitter vragen burgers zich af voor wie het ministerie eigenlijk werkt, voor de minister of voor de samenleving. Kamerleden en columnisten spreken zich uit over de positie van ambtenaren. Ambtelijk vakmanschap is plotseling een onderwerp van maatschappelijk debat.

Het is goed dat de waarden van ambtenaar zijn in de belangstelling staan (al vult de aanleiding me niet echt met trots). Maar hebben we er zelf eigenlijk al een mening over? Zijn wij er als ambtenaren al uit wat onze kernwaarden zijn en hoe je omgaat met dilemma’s daarbij? Hoe voeren wij zelf die discussie? Zijn dergelijke vraagstukken bespreekbaar binnen jouw organisatie en in onze beroepsgroep?

De oude Grieken worstelden er al mee. Iemand wees me op de mythe van Antigone. Zij wilde haar broer met familie-eer begraven, maar dat was tegen het bevel van de koning. Ze koos ervoor de wetten van de staat te negeren en die van de goden te eren. Van de goden kreeg ze uiteindelijk gelijk maar toen was het drama al geschied. Aan het eind van het verhaal zijn er alleen slachtoffers.

De moraal van dat verhaal: (1) De regels kunnen duidelijk zijn, maar ze zijn niet altijd passend. (2) Er kan een hogere waarheid zijn, maar die is open voor interpretatie. Welke van die twee opties moet je dan kiezen? Dat moet je zelf afwegen en dat moet je bespreekbaar kunnen maken bij je collega’s. Als we dat niet (kunnen) doen, dan wordt het een drama. Een klassiek Grieks drama, dat dan weer wel.