Aristoteles aan de keukentafel

Begin maart was het CAOP het toneel van Jaap Uijlenbroek. Hij lichte daar zijn oratie toe. In zijn oratie stelt hij een flink aantal zaken, waar ik hier op een stelling nader inga. Het is zijn verwachting dat de overheid meer op systeemniveau moet samenwerken en daarnaast meer maatwerk moet leveren. Efficiency in samenwerking/structurering in landelijke systemen en de nodige afstemming op de weerbarstige werkelijkheid middels het genoemde maatwerk. Keukentafelgesprekken zijn wat hem betreft een goed voorbeeld van dergelijk maatwerk.

Hoe zit het dan met Aristoteles aan de keukentafel, dacht ik? Ik licht het even toe. Alex Brenninkmijer heeft in zijn rol als Nationale Ombudsman diverse malen gesproken over de logos, pathos en ethos van de overheid. Hierbij maakte hij gebruik van het gedachtegoed van de Griekse filosoof Aristoteles. Brenninkmeijer vond dat we de werkelijkheid teveel vanuit de logos (ratio) benaderen bij de overheid. Het rationalisme is doorgeschoten naar overrationalisme en de impact ervan wordt overschat. Legitimatie in de samenleving, overtuigend gezag hebben, gaat in zijn ogen meer over een balans tussen logos, pathos en ethos. Logos zetelt in de ratio, maar pathos staat voor het gevoelsleven van de mens, de onderbuik, en ethos over het goede doen (waarden).
 

Daar moest ik aan denken. Je vraagt je af of Aristoteles wel aan tafel komt? In die concrete context van maatwerk leveren, de keukentafel, zouden logos, pathos en ethos bij elkaar moeten komen in het overtuigend gezag van de overheidsvertegenwoordiger. Het is tenslotte niet de rationaliteit van je besluit als overheidsvertegenwoordiger wat je gezag geeft, maar de redelijkheid en billijkheid ervan in die context.
 

Het lijkt me een pittige opgave voor de medewerker om deze drie in balans te houden. Zeker in een combinatie met landelijke systemen. De landelijke systemen zouden dan in zichzelf een balans van de logos, pathos en ethos moeten hebben. Kans bestaat dat de nadruk toch overwegend op de logos ligt. Het zou goed zijn als bij een keuze voor meer maatwerk, deze balans in landelijke systemen nadrukkelijk als waarde wordt meegegeven. Iets van "ongelijke monniken, ongelijke kappen". Het kunnen diversifiëren binnen maatwerk heeft immers een eigen waarde op zich, het doet recht aan de eigenheid van een situatie.
 

Een andere uitdaging is natuurlijk het realiseren van het overtuigend gezag aan de keukentafel. Je moet het als medewerker maar kunnen. Het zou in mijn ogen goed zijn als medewerkers met elkaar (of met burgerpanels) reflecteren op de vraag of ze in concrete casuïstiek de balans hebben weten te houden tussen logos, pathos en ethos. Dergelijke intercollegiale toetsing zou het leerproces bevorderen. Op alle drie de aspecten. Is de ratio in specifieke situaties goed overgebracht, is er goed gereageerd op emotionele aspecten en welke waarden heeft de medewerker gehanteerd?
 

Aristoteles kan goed aanschuiven aan de keukentafel. De balans tussen logos, pathos en ethos is wel een stevige uitdaging voor de individuele medewerker. En voor al zijn collega's in zijn team. Reflectie is dan geen wens, maar een noodzaak.

Jeroep Pepers