Het is een hardnekkig beeld: wie werkt als gemeenteambtenaar, loopt zich niet het vuur uit de sloffen. Hoog tijd dat bij te stellen. De druk in de publieke sector is hoger dan ooit. Kwamen er de laatste jaren steeds meer taken bij die eerst landelijk werden uitgevoerd, nu zijn daar door corona nog extra werkzaamheden bovenop gekomen. GGD-medewerkers werken zich een slag in de rondte om de coronagolven bij te benen. Boa’s handhaven de in hoog tempo variërende coronamaatregelen zo goed en kwaad als het gaat. En baliemedewerkers krijgen vaker te maken met bezorgde burgers die ook steeds mondiger worden. Ondertussen blijft waardering van dit onmisbare werk achter. Gemeenten weigeren hun personeel fatsoenlijk te betalen uit angst voor de publieke opinie.

Dat ook de politiek niet gevrijwaard is van #metoo schandalen is, is de afgelopen maanden pijnlijk duidelijk geworden. Terwijl de roep om meer vrouwen in de politiek onverminderd doorgaat. Maar dan moet de politieke werkvloer wel veilig zijn voor deze vrouwen. Naast dat grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer voorkomen moet worden, is het belangrijk dat de juiste structuur en cultuur aanwezig is om er adequaat op te reageren. Op dat gebied heeft de politiek nog een lange weg te gaan. Op dit moment vinden de selectiegesprekken plaats voor nieuwe kandidaat-gemeenteraadsleden. Dit biedt politieke partijen een mooie gelegenheid om echt werk te maken van het voorkomen van grensoverschrijdend gedrag.

In Nederland werken bijna 1 miljoen mensen in de publieke sector. U kent ze wel, de politiemannen en -vrouwen, leerkrachten, militairen en boa’s. Maar ook de mensen die werken bij de GGD, het RIVM, de gemeenten, provincies, waterschappen en rechterlijke macht. Hun werk is essentieel, altijd al geweest. Coronacrisis of niet. Hun loyaliteit en maatschappelijke betrokkenheid is hoog en ze werken hard. Maar hun werkgever, onze regering, lijkt dat allemaal niet uit te maken. De cao-onderhandelingen die zijn afgebroken, moeizaam verlopen of waarbij de werkgever zich maar voor een jaar wil committeren, zijn niet meer te tellen. Een fatsoenlijke loonstijging hoeven de medewerkers niet te verwachten en het extra geld dat (structureel) nodig is om de werkdruk te verminderen en de ondersteunende voorzieningen te verbeteren is er nog steeds niet.

Mij leek het voor de hand liggen: institutionele vooringenomenheid, zoals in de toeslagenaffaire, is in strijd met het verbod op vooringenomenheid. Dit staat in artikel 2:4 lid 1 Algemene wet bestuursrecht. De bepaling betekent dat sympathieën, antipathieën en persoonlijke meningen geen rol mogen spelen bij bestuursbeslissingen zoals toeslagen of vergunningen. Het is met lid 2 Awb – het verbod op belangenverstrengeling – de basis voor bestuurlijke en ambtelijke integriteit.

Vorig jaar was ik met een gemeente in gesprek over hun ambitie om flexibel en wendbaar te worden. Na een tijdje bleek waarom het niet lukte: de controller was de baas. De afdeling control stuurde zodanig op doelmatigheid, rechtmatigheid en verantwoording dat elke verandering in de kiem werd gesmoord. Op de vraag ‘wie is hier eigenlijk de baas?’ komen we soms bijzondere antwoorden tegen.

Aan de vooravond van 2021 blijft het aantal vrouwen in politiek-bestuurlijke rollen, waaronder het wethouderschap, naar verhouding nog ver achter bij het aantal mannen in deze rol. Hoe komt het toch dat vrouwen zich minder laten zien in het openbaar bestuur en als zij wel de stap zetten, dat ze eerder afhaken? De Wethoudersvereniging is actief bezig deze vraagstukken te onderzoeken om zo een bijdrage te kunnen leveren aan het vergroten van het percentage vrouwen in de rol van wethouder én hen ook voor langere tijd te behouden in deze rol.