Werkklimaat rijk gespannen door toeslagenaffaire
De helft van de leidinggevende ambtenaren binnen de ministeries ervaart dat de toenemende felheid tegen individuele ambtenaren de aantrekkelijkheid van het werken in de publieke sector negatief beïnvloedt. Onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen naar de gevolgen van de toeslagenaffaire bij de Belastingdienst wijst dat uit.
De helft van de leidinggevende ambtenaren binnen de ministeries ervaart dat de toenemende felheid tegen individuele ambtenaren de aantrekkelijkheid van het werken in de publieke sector negatief beïnvloedt. Onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen naar de gevolgen van de toeslagenaffaire bij de Belastingdienst wijst dat uit.
Onderzoek Universiteit van Groningen
Hoogleraar bestuurskunde Caspar van den Berg en promovendus Alexandre
Belloir ondervroegen een representatief panel van 2.400 medewerkers in de publieke sector en kregen een representatieve respons van 56 procent. Van alle respondenten was 45 procent van mening dat de aangifte tegen de Belastingdienst afbreuk doet aan een open cultuur waarin men graag verantwoordelijkheid neemt. Dat wordt sterker naarmate ambtenaren dichter tegen de nationale politiek aan werken. Van de ambtenaren op Haagse ministeries is 49 procent van mening dat de angstcultuur wordt versterkt door de aangifte. Verder inzoomend op leidinggevenden binnen de beleidstorens stijgt dit percentage tot 70 procent.
Hoofdoorzaak
Gevraagd naar hoe de misstanden volgens de ambtenaren hebben kunnen ontstaan, geeft 57 procent aan dat ‘de politieke wens om de toeslagenfraude krachtig te bestrijden’ de hoofdoorzaak is, volgens 28 procent komt het vooral door de ‘complexiteit van het toeslagensysteem’, en 15 procent ziet ‘bewust onrechtmatig of onbehoorlijk handelen door ambtenaren’ als belangrijkste oorzaak.
In hoeverre de toeslagenaffaire de aantrekkelijkheid van het werken voor de overheid beïnvloedt, blijkt volgens de onderzoekers sterk af te hangen van hoe men de oorzaak van de affaire duidt. ‘Voor hen die vooral de politiek als oorzaak zien, neemt de aantrekkelijkheid het meest af, terwijl zij die uitgaan van niet-integer handelen door ambtenaren, het minst vinden dat hun werkklimaat eronder te lijden heeft’, aldus hoogleraar Van den Berg en Belloir.
Misstanden
De onverminderd hoge kwaliteit van de overheid in Nederland berust volgens hen voor een belangrijk deel op goed opgeleide, professionele en gemotiveerde overheidsdienaren. ‘Daarmee is het ambtelijk apparaat van grote publieke waarde voor ons allemaal. Ook wanneer de verontwaardiging over specifieke misstanden hoog oploopt, moet dat niet uit het oog verloren raken’, stellen zij.
Al ruim een jaar houdt de toeslagenaffaire bij de Belastingdienst de politieke gemoederen in Den Haag bezig. Na een reeks pijnlijke onthullingen, verhitte Kamerdebatten, een opgestapte staatssecretaris en directeur-generaal, deed het ministerie van Financiën in mei aangifte van een redelijk vermoeden van strafrechtelijke feiten, gepleegd door ambtenaren van de Belastingdienst. Inmiddels is een verkennend strafrechtelijk onderzoek begonnen. Die zet van het ministerie van Financiën sloeg bij velen in Den Haag en ver daarbuiten in als een bom.
Rutte
In januari waarschuwde premie Rutte in een bij vlagen emotioneel Kamerdebat al dat er in de Kamer te fel en te beschuldigend gesproken werd over het handelen van ambtenaren. Volgens hem werd ‘langzamerhand half ambtelijk Nederland bij de vuilnisbak gezet’. Rutte maakte zich zorgen dat de felheid over ambtenaren ertoe leidt dat het steeds lastiger wordt om goede mensen bereid te vinden voor topambtelijke posities.
De premier onderstreepte daarmee de bevindingen van recent onderzoek van de RuG en de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur, dat de aantrekkelijkheid van topmanagementfuncties bij het rijk de laatste jaren is afgenomen door onder meer de toegenomen politieke en media- druk. Topambtenaren komen steeds vaker ‘in de wind’ te staan, terwijl het hun taak is uitvoering te geven aan de politieke wensen van hun minister en zij zich niet in het openbaar kunnen verdedigen. In zijn in juni uitgebracht advies over de ministeriële verantwoordelijkheid spreekt de Raad van State van het ‘haperende samenspel’ tussen ministers, ambtenaren en het parlement.
Reacties: 12
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.
Een opmerkelijke uitspraak van mensen die ervan blijk hebben gegeven die verantwoordelijkheid niet aan te kunnen, resulterend in een kafkaiaanse manier van omgaan met macht leidend tot een verderfelijke uitvoeringspraktijk.
Het aanzien van de beroepsgroep is en wordt nog steeds door betreffende ambtenaren ernstig geschaad. Strafontslag is op zijn plaats.
Het afdwingen van al vastgelegde rechtsbescherming van klokkenluiders (die niet wordt gehandhaafd) is een vereiste. Iedereen die de klokkenluider benadeeld n.a.v. meldingen zou disciplinaire maatregelen moeten worden opgelegd, buiten de ambtsmisdrijven die steevast al met zulke dossiers zijn gemoeid (en waar evenmin wordt gehandhaafd).
De Toeslagenaffaire is een structureel falen van de gehele leiding, en daarmee ernstig plichtsverzuim. De berichtgeving vandaag bevestigd dat nogmaals.
Ook nu weer met de coronacrisis. O wat is men trots op hoe men de crisis heeft gemanaged. Nou, er is dus helemaal niks gedaan. Waar je ziet dat het bedrijfsleven direct maatregelen nam, blijft de top van de rijksoverheid op de handen zitten. Geen enkel overheidsgebouw is na 6 maanden nog aangepast. En waar we op 1 september weer mondjesmaat naar kantoor zouden gaan (met een bezettingsgraad van max. 20%, dus zeg maar 1 dag per week) is dat nu ook alweer afgeblazen.
Dat behoort geen problemen op te leveren, men dient ruimschoots aan de goede kant van de grnes te blijven.
Bij de Belastingdienst is gebleken dat het daaraan op beide fronten schort.
Dat heeft zowel disciplinaire als buiten-disciplinaire - strafrechtelijke en civiele - consequenties. Zoals het hoort.
Ook buiten de Belastingdienst en op decentraal niveau lijkt men de neiging te hebben de kaders te negeren en/of de grenzen op te zoeken. Hetgeen al snel niet meer te verantwoorden valt.
Indien ambtenaren zich daarbij ongemakkelijk zijn gaan voelen of 'in de wind' zijn komen te staan kan alleen maar te maken hebben met eigen functioneren, c.q. de houding tegenover superieuren.
Het is niet ingewikkeld, het wordt ingewikkeld gemáákt.
U geeft in drie zinnetjes een reactie en komt aanzetten met 'rare relaties' en 'gestaafde beschuldiging', zonder dat uzelf enigszins staaft wat dan vreemd zou zijn aan bijv. de 'rare relaties'. Wat verwacht u precies ? Ik geef een kort persoonlijk commentaar op een artikel. Mag ik u herinneren: dit is geen wetenschappelijk tijdschrift/forum, waarin ik zaken moet onderbouwen en staven met voetnoten e.d.
Wat mij betreft is dit een puntje "shoot the messenger". Het is niet de aangifte die afbreuk doet. Het is al veel eerder misgegaan is. Namelijk, als er geen aanleiding was, dan was er ook geen aangifte. Of, als er geen aanleiding was maar wel een aangifte, dan kunnen de betroffenen met vertrouwen het onderzoek tegemoet zien. In het kader van verantoordelijkheid nemen. Dat verantwoordelijkheid nemen dat zo schittert door afwezigheid in deze hele affaire. Steeds. Maar. Weer.
Oftewel, dat hele stukje "open cultuur waarin met graag verantwoordelijkheid neemt" is een een leugen. En nu moeten er ineens een hele hoop ambtenaren de leugen toegeven. Maar dat kunnen ze niet, dus is het de schuld van de aangifte.
"Dat wordt sterker naarmate ambtenaren dichter tegen de nationale politiek aan werken."
Dit past goed in het beeld van mijn eigen ervaring, namelijk dat ambtenaren met graagte zich tegenover burgers achter regeltjes verschuilen, liefst die regeltjes die eigenlijk bedoeld waren om de burgers te beschermen tegen ambtelijke willekeur. En inderdaad, hoe hoger de ambtenaar, hoe grager.
"Van de ambtenaren op Haagse ministeries is 49 procent van mening dat de angstcultuur wordt versterkt door de aangifte. Verder inzoomend op leidinggevenden binnen de beleidstorens stijgt dit percentage tot 70 procent."
Was ik de hoogste ambtenaar dan was dit voor mij aanleiding om hetzelfde te doen als ik zou hebben gedaan was ik commandant van vliegbasis Eindhoven, nadat verschillende "leidinggevenden" hadden volgehouden dat hen geen blaam trof voor hun rol in de vliegramp want de verantwoordelijkheid "hadden ze gedelegeerd".
Helaas, zo werkt leidinggeven niet. Je delegeert de taken en je deleganten krijgen tegenover jou de verantwoordelijkheid hun deeltaken netjes uit te voeren. Maar jij, als leidinggevende, houdt altijd de eindverantwoordelijkheid. Die valt niet te delegeren.
Het is tekenend dat de politiek die kutsmoes in 1996 slikte als zoete koek. Het is tekenend dat ambtenaren nu, hoe leidinggevender hoe beter, bang zijn voor aangiftes en jammeren dat dat slecht is voor de werksfeer. Die aangifte is het symptoom. De oorzaak is een falende leiding.
Wat ik in Eindhoven zou hebben gedaan, en wat ik nu zou doen, was ik de eindbaas? Iedere leidinggevende die zich verschuilt ontslaan wegens evident ongeschikt zich verantwoordelijk op te stellen en dus verantwoordelijkheid te dragen. En wel oneervol strafontslag wegens crimineel grof nalatig ambtsverzuim. En dan hun bazen, en hun bazen, heel de weg naar de top, want als leidinggevenden hadden ze deze dysfunctie moeten signaleren en dat hebben ze niet gedaan. En vervolgens zelf ontslag nemen wegens niet tijdig doorhebben dat mijn organisatie ongeschikt was enige verantwoordelijkheid te dragen.
En precies dat verwacht ik nu eigenlijk wel van Mark Rutte. Maar zoals we dat toen al niet kregen, zullen we dat nu ook niet krijgen. Want ook hij en zijn kabinet stellen zich niet open of verantwoordelijk op. Tijd voor een aangifte dan maar? Of is dat zielig, want daar wordt de arme man maar bang van?
Opnieuw moest ik denken aan onze instructeur Ab Doornakkers die het zo kernachtig uitdrukte. Wij van de Belastingen HALEN geld op en Toeslagen BRENGT geld naar de mensen. En die twee zaken hebben niets met elkaar te maken, zei hij erbij. Ik vertel en weet daarom niets van toeslagen.
Ik vermoed dat dat spanningsveld bij de BD het grootste obstakel is geweest voor een doordachte en menselijke aanpak. De BD heeft nooit enige ambitie gehad om dat Toeslagen gedoe tot een succes te maken EN de doorgaans starre opstelling van ( typische ) belastingambtenaren was niet te rijmen met geld uitdelen.