Tweeten en liken met de handrem erop

Digitale drek. Zo noemde het Openbaar Ministerie de uitlatingen van vuurtorenwachter Nicolette van Berkel en eiste een voorwaardelijke taakstraf van 100 uur. Eind januari deed de rechtbank uitspraak. Van Berkel was niet de eerste en is waarschijnlijk niet de laatste ambtenaar die door sociale media in de problemen komt. Wat mag een ambtenaar eigenlijk?

Pesterijen en seksuele intimidatie

Negen personen hadden haar aangeklaagd voor haar uitlatingen op Twitter in 2018 en 2019. Zelf had Nicolette van Berkel in 2016 melding gedaan bij Rijkswaterstaat van pesterijen en seksuele intimidatie op de werkvloer. Ze zou als vuurtorenwachter zijn weggepest van de Brandaris op Terschelling. Sindsdien zit ze ziek thuis. Op haar Twitter-­account haalde ze uit naar collega’s en haar werkgever die niet zou hebben opgetreden. Volgens haar advocaat is er sprake van vrijheid van meningsuiting. Van Berkel wilde met haar tweets enkel ‘de nuance terugbrengen’ na alle ‘bagger’ die over haar was geschreven. Diverse ­aangevers hadden ‘boter op hun hoofd’, ­aldus de advocaat.

Recht op vrijheid van meningsuiting

Wel vaker komen ambtenaren die zich op sociale media uitlaten in de problemen. In 2018 schreef advocaat Koen Vermeulen in het Tijdschrift voor Ambtenarenrecht (TAR) al naar aanleiding van gerechtelijke uitspraken over een twitterende ambtenaar van Justitie en een Facebookende personenchauffeur. ‘De algemene norm is vanuit de wet en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens bekend: de ambtenaar heeft net als ieder ander recht op vrijheid van meningsuiting, zowel binnen als buiten werktijd. Dat geldt ook voor controversiële uitingen. En de ambtenaar mag zich ook mengen in een publiek debat over gevoelige thema’s. Juist op sociale media worden tegenwoordig debatten gevoerd over gevoelige of controversiële onderwerpen’, aldus Vermeulen na vragen van ­Binnenlands Bestuur.

Goed ambtenaarschap

Helaas vond hij geen cliënt bereid om er concrete vragen over te beantwoorden. Wel wijst Vermeulen erop dat de inhoud  van de uitingen en de manier waarop de ambtenaar zijn mening naar voren brengt ervoor kunnen ­zorgen dat de overheidswerkgever een ­disciplinaire maatregel oplegt wegens ‘plichtsverzuim’ (nu ‘tekortkoming in de nakoming van de plichten’). De ambtenaar heeft met de inhoud of wijze van uiting namelijk de norm van ‘goed ambtenaarschap’ overtreden, gaat Vermeulen verder. ‘En daardoor zou de goede vervulling van zijn functie of de goede functionering van de openbare dienst niet meer zijn verzekerd.’

Geen harde normen

Het is daarbij niet van belang of de ambtenaar de uiting deed in privétijd of tijdens werktijd, vult hij aan. ‘Een ambtenaar, zeker met een representatieve functie, dient zich ook in zijn vrije tijd te gedragen op een manier die geen afbreuk doet aan de uitoefening van zijn functie. Bepaalde uitingen op sociale media kunnen daaraan wél afbreuk doen.’ Vermeulen wijst erop dat sommige personeelsregelingen of handboeken ook expliciete bepalingen daarover bevatten. In zijn algemeenheid volgt uit diverse integriteitscodes, zoals de recent weer aangepaste code van het rijk, wat algemene uitgangspunten zijn voor ­uitingen via sociale media. ‘Harde normen staan daar niet in. Dat blijkt ook uit uitspraken van de ­Centrale Raad van Beroep (CRvB) en de Adviescommissie Grondrechten en Functie uitoefening Ambtenaren (AGFA) over de sanctionering van online uitingen, afhankelijk van de tekst en context.’

Ambtenaarschap snel te achterhalen

Buiten werktijd mag de ambtenaar dus ook gewoon zijn mening uiten of meer juridisch gezegd: een beroep doen op het ook voor ambtenaren erkende grondrecht/mensenrecht op meningsuiting. Maar wanneer gaat een ambtenaar daarin dan te ver?  ‘Dan moet worden bekeken of die gedane uitingen, gelet op de aard en ernst daarvan, een uitstraling hebben naar het functioneren van de ambtenaar en het imago van de werkgever.’ Dat hangt onder meer af van de aard van de functie van de betrokken ambtenaar en de herkenbaarheid van de ambtenaar voor het publiek. Vermeulen stelt dat dit laatste al snel het geval is, ‘omdat op internet snel te achterhalen is dat hij of zij een ambtenaar is’.

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur nr. 3 van deze week (inlog).