Topambtenaar als koorddanser

Met de Wet Normering Topinkomens (WNT) kunnen topambtenaren worden ontslagen ‘op overige gronden’. Dat gaat niet over disfunctioneren, fraude of ongewenste omgangsvormen, maar kan wel worden ingezet als er geen vertrouwen meer is in de directeur of het bestuur ‘aan een nieuwe’ toe is.

Kwetsbaar openbaar bestuur
Het lijkt het erop dat de (top)ambtenaar sinds het wegvallen van de wachtgeldregeling en na enkele veranderingen in de ontslagwetgeving kwetsbaar is geworden. Met de toepassing van het ‘ontslag op overige (of andere) gronden’ lijken decentrale overheidsbesturen namelijk gemakkelijk af te kunnen komen van een (top)ambtenaar als men daar behoefte toe voelt, ook als deze goed functioneert. Ze betalen 75.000 euro transitievergoeding en er bovenop 75.000 euro ontslagvergoeding en ze zijn (om hun moverende redenen) van de ambtenaar af. Daarmee ontstaat een disbalans in de verhoudingen, vindt de ontslagen secretaris-directeur Gerard Dalhuisen. ‘De topambtenaar durft bijvoorbeeld niet meer een tegenmacht te vormen of de belangen van de organisatie te verdedigen uit angst eruit te worden gegooid. Dit maakt niet alleen de ambtenaar, maar ook het openbaar bestuur kwetsbaar.’

Onvoldoende remmende werking
Koen Weijling van Stuiver & Weijling Advocaten constateert een toename van het aantal ontslagen van topambtenaren bij decentrale overheden. ‘Ongeveer een jaar na de verkiezingen en de vorming van nieuwe colleges is het vaak raak.’ Zijn idee is dat het bestuur (colleges van gemeenten en het dagelijks bestuur van waterschappen) andere eisen aan topambtenaren stellen en bij teveel tegenmacht daar conclusies aan verbinden. Bij bestuurders bestaat daarbij de gedachte dan men er dan voor het in de WNT gestelde maximum van 75.000 euro vanaf is. ‘Dat is echter een misvatting, omdat de ambtenaar ook nog recht heeft op WW- en bovenwettelijke uitkeringsregelingen die voor de wachtgeldregeling in de plaats zijn gekomen. Een ontslag van een topambtenaar blijft een kostbare zaak die overheden veel geld kost. Kennelijk heeft dat geen of onvoldoende remmende werking.’

'Nette' vaststellingsovereenkomst

Als een topambtenaar zijn ontslag aanvecht, gaat de rechter niet zonder meer in een ontslag mee, aldus Weijling. De rechter toetst of voortzetting van het dienstverband redelijkerwijs niet van het bestuursorgaan kan worden verlangd. Dat kan zijn omdat er een verstoorde arbeidsverhouding is en/of als een in de loop van de tijd ontstane impasse in de weg staat aan vruchtbare verdere samenwerking. De ontslagbescherming is in die zin voldoende gewaarborgd. ‘Meestal kiezen topambtenaren echter eieren voor hun geld en sluiten ‘vrijwillig’ een vaststellingsovereenkomst om reputatieschade te voorkomen. Een 'nette' vaststellingsovereenkomst is daarbij het smeermiddel. Omdat de arbeidsmarkt op dit moment goed is, komen de meeste topambtenaren er nu goed mee weg.’

Balans slaat soms door

Het bestuur verwacht van de ‘moderne’ topambtenaar dat hij zich dienstbaar opstelt en niet teveel tegenmacht organiseert, stelt Weijling. ‘Uiteraard gaat het daarbij altijd om balans.’ In sommige dossiers ziet Weijling dat die balans doorslaat en ambtenaren veel te gemakkelijk aan de kant worden geschoven. In andere dossiers ziet hij topambtenaren die niet op hun taak zijn toegerust. ‘Waar het in mijn ervaring met name aan schort is dat er te weinig tijd wordt genomen voor het leggen van een goede basis voor de samenwerking tussen het bestuur en de topambtenaar.’

Koorddanser
Ook tussentijds wordt er te weinig geëvalueerd en gesproken over de samenwerking en onderlinge verhoudingen, merkt Weijling. 'Het gaat altijd om de inhoud en vaak om de waan van de dag. Een te dienstbare ambtenaar vergeet daarbij zichzelf en is teveel met de inhoud bezig.' Een topambtenaar die teveel tegenmacht organiseert is teveel bezig met macht en te weinig met de inhoud. ‘Topambtenaar is een uiterst lastige functie en vereist de vaardigheden en moed van een koorddanser.’

Kosten ontslag Dalhuisen
Overigens bedragen de kosten die het waterschap Vallei en Veluwe heeft gemaakt aan juridische bijstand rond de ontslagzaak van topambtenaar Gerard Dalhuisen bijna twee ton. Dit antwoordde het dagelijks bestuur op vragen van de PvdA. ‘Ik ga ervan uit dat dit bedrag exclusief BTW zijn, waarmee de externe advocaatkosten nu al rond de kwart miljoen euro uitkomen. Interne juridische kosten laat ik gemakshalve buiten beschouwing’, reageert PvdA-fractievoorzitter Aart van Malenstein. Het bedrag komt bovenop de maximale ontslagvergoeding die het waterschap van de rechtbank Gelderland aan Dalhuisen moest betalen. De rechter rekende het dagelijks bestuur van het waterschap, waarvan dijkgraaf Tanja Klip voorzitter is, de schending van de geheimhoudingsplicht en het niet geven van een verbeterkans aan Dalhuisen zwaar aan.

Lees het hele artikel over de ontslagzaak in Binnenlands Bestuur nummer 6 van deze week (inlog)