Pleidooi voor zwaardere screening ambtenaren

De screening van bestuurders, medewerkers van de RIEC’s en gemeenteambtenaren die werken met vertrouwelijke informatie moet zwaarder worden. Daarvoor pleiten het Nederlands Genootschap van Burgemeesters, VNG en de regioburgemeesters in een gezamenlijke brief aan de Tweede Kamer in aanloop naar een Algemeen Overleg over georganiseerde criminaliteit en ondermijning.

Snel behandelen wetsvoorstel
Volgens de drie clubs helpt de ingediende wijziging van de Wet Justitiële en strafvorderlijke gegevens hierbij. Die moet voor elkaar krijgen dat relevante politiegegevens een zelfstandige weigeringsgrond kunnen vormen voor de afgifte van een Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG). De partijen verzoeken de Kamerleden dan ook om dit wetsvoorstel snel te behandelen. Tegelijkertijd vragen zij om rond de uitvoering van deze wet aandacht te hebben voor de praktische kant van de uitvoering. Het gaat dan niet alleen om een duidelijke en werkbare regeling rond welke functies gescreend kan worden, maar ook om adequate bemensing van Dienst Justis en politie, om de screening echt uit te kunnen voeren.

Verloren generatie voorkomen
De omvang, groei en meedogenloosheid van de georganiseerde criminaliteit in Nederland vragen om een voortvarende en effectieve aanpak, vinden de drie. Daarvoor moet er naast zwaardere screening structureel geïnvesteerd worden in de kwaliteit en kwantiteit van RIEC-bureaus en in de gezamenlijke aanpak door de partners tegen ondermijning. Ook belangrijk is structurele financiering van integrale wijkaanpak, waarbij naar alle aspecten van de sociale leefomgeving wordt gekeken: zorgbehoefte, onderwijs, huisvesting, opvoeding en economische vooruitzichten. Dit laatste is met de coronacrisis

alleen maar urgenter geworden, zeker in kwetsbare wijken, merkten burgemeesters al eerder op. ‘Vaak zien wij een stapeling van problemen bij gezinnen in deze gebieden. Een voedingsbodem waar criminaliteit als een virus om zich heen grijpt. Er moet snel en adequaat worden doorgepakt om te voorkomen dat er in delen van ons land een verloren generatie opgroeit.’

Versterken strafrechtketen
Naast preventie vinden de partijen ook repressie van groot belang. ‘Dit kan je niet los zien van elkaar.’ Kamerleden moeten denken aan ‘het versterken van de strafrechtketen, het aanpakken van de capaciteitsproblemen bij OM en politie, een keten met korte doorlooptijden die goed op elkaar is ingespeeld, zowel bestuurs- als strafrechtelijk, waarbij internationaal en nationaal intensief wordt samengewerkt en het strafrecht lokaal is ingebed’. Daarbij is de verbinding tussen het net opgerichte Multidisciplinair Interventieteam (MIT) met het lokaal bestuur belangrijk, evenals de aansluiting van het MIT op de RIEC’s en het Landelijk Informatie en Expertise Centrum (LIEC).

Gemeenten willen poortwachters zijn
Tot slot moet ondanks de vertragende coronacrisis vaart worden gemaakt met adequate wetgeving voor het uitwisselen van relevante informatie binnen de gemeente, tussen overheden met semipublieke partners, zoals woningbouwcorporaties en private partijen. Gemeenten willen poortwachters zijn in de bestrijding van witwassen en terrorismefinanciering, maar de gemeente is geen partner aan tafel bij de partijen genoemd in de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme, omdat informatiedeling met deze instellingen niet mogelijk is. ‘Er valt een wereld te winnen wanneer gemeenten informatie zouden mogen delen en zouden mogen ontvangen met onder andere banken en de Financial Intelligence Unit (FIU). Dit maakt ons bestuurlijk instrumentarium slagvaardiger.’

Afpakresultaten verhogen
Toevallig of niet informeerde minister Grapperhaus de Tweede Kamer maandag via een brief over de vervolgaanpak van ondermijnende criminaliteit en de benoeming van een programmadirecteur-generaal Ondermijning (DGO) om de aanpak te coördineren. Ook gaat hij op verzoek in op de regie op de afpakketen. Een wens van gemeenten is een afpakfonds, waarin afgepakt crimineel vermogen ten goede komt aan de ondermijningsaanpak en dit terug te geven aan de maatschappij. ‘Zo maken we meer zichtbaar dat criminaliteit niet mag lonen’, zo schrijven zij. Minister Grapperhaus deelt die visie en wijst erop dat een specifieke opdracht voor de nieuwe DGO in de regie op de afpakketen is om de afpakresultaten te verhogen. Hij is ervan overtuigd dat ondanks de complexiteit verbetering mogelijk en noodzakelijk is.

Meerjarenplan van aanpak
De DGO heeft al een Coördinerend Beraad Afpakketen ingesteld met daarin politie, FIOD, OM, CJIB en Raad voor de Rechtspraak. Dit beraad heeft een meerjarenplan van aanpak opgesteld die moet leiden tot vermindering van criminele geldstromen en een effectiever functionerende afpakketen. Het plan richt zich op twee verbetersporen: verbetering van de bedrijfsvoering van het beslagproces, een belangrijke schakel in de ondersteuning van de afpakketen, en beleidsmatige verbetering van het afpakken van crimineel vermogen. De bedrijfsvoering van het beslagproces moet doelmatiger en doeltreffender. Zo moet er een duidelijker verband komen tussen de strafzaak bij het OM en hetgeen dat in beslag is genomen door opsporingsinstanties en de registratie hiervan.

Integrale afpakmonitor
Maar voor hogere afpakresultaten is inzicht nodig in datgene waar beslag op gelegd moet worden. Dat vergt een beleidsmatige verbetering van het afpakken. Zo komt er een actueel totaalbeeld afpakken. Dat moet zorgen voor meer grip op de effecten van de inzet op criminele geldstromen en het afpakken van crimineel vermogen. Daarbij zet minister Grapperhaus in op een onderzoeks- en kennisagenda, waarbij gebruik wordt gemaakt van het nog op te richten Strategisch Kenniscentrum (SKC) dat periodiek strategische beelden moet gaan uitbrengen, zodat aanpakkende partijen beter hun prioriteiten kunnen vaststellen. Verder gaat de ‘integrale afpakmonitor’ onderdeel uitmaken van de monitoring op resultaten en effecten. Om crimineel vermogen te kunnen afpakken is het nodig de informatiepositie van de keten te verbeteren door onder meer betere onderlinge informatiedeling.

Confiscatie zonder veroordeling
In de aanpak van criminele geldstromen moeten we ook gebruikmaken van andere instrumenten, aldus Grapperhaus. Hij denkt aan interventies door de Belastingdienst en dat die gelden ten goede komen van slachtoffers en preventieve interventies door poortwachters. ‘Dit handelen hoeft dan niet te leiden tot een incassoresultaat, maar kan wel een groot effect sorteren als criminele geldstromen worden tegengehouden.’ Bij een werkbezoek werd de minister verteld dat criminelen hun vermogenspositie zodanig hebben georganiseerd dat een traditionele, subjectgerichte aanpak steeds vaker een geringe kans van slagen heeft. Daarom vindt onderzoek plaats naar een objectgerichte aanpak in de vorm van Non Conviction Based Confiscation (NCBC). ‘Dit maakt confiscatie van vermogensbestanddelen mogelijk zonder voorafgaande veroordeling, als aannemelijk is dat het vermogen afkomstig is uit criminaliteit.’ Hierover wordt de Tweede Kamer dit najaar nader geïnformeerd.

Het Algemeen Overleg van de Vaste Kamercommissie Justitie en Veiligheid over de aanpak van georganiseerde criminaliteit en ondermijning is op 29 oktober.