Maak van Nederland 'uithangbord van integriteit'
De aanhoudende reeks integriteitsaffaires staat niet op zichzelf, maar is symptomatisch voor een systeem dat geleidelijk aan de kwaliteit van publieke dienstverlening, de geloofwaardigheid van en het vertrouwen in de overheid ondermijnt, schrijven dertig integriteitsdeskundigen in een brandbrief aan de Tweede Kamer. Ze willen een meer integrale en systematische aanpak van integriteitvraagstukken in het publieke domein.
De aanhoudende reeks integriteitsaffaires staat niet op zichzelf, maar is symptomatisch voor een systeem dat geleidelijk aan de kwaliteit van publieke dienstverlening, de geloofwaardigheid van en het vertrouwen in de overheid ondermijnt, schrijven dertig integriteitsdeskundigen in een brandbrief aan de Tweede Kamer. Ze willen een meer integrale en systematische aanpak van integriteitsvraagstukken in het publieke domein.
Duurzame verankering
‘De noodzaak is groot, en het gedeelde gevoel van urgentie hoog’, vinden de integriteitsdeskundigen uit die zich hebben verenigd in het Netwerk Goed Besturen, dat meer dan 200 leden kent die kennis en ervaringen uitwisselen over de kwaliteit en integriteit van besturen. Het openbaar bestuur wordt namelijk nog altijd onverminderd vaak met integriteitsschendingen geconfronteerd, zoals de kwestie in de provincie Limburg onlangs weer liet zien, aldus de briefschrijvers. Maar, zoals Ien Dales dertig jaar geleden al zei, integriteit is geen bijzaak in politiek en ambtelijk handelen. Integriteit is het fundament waarop behoorlijk bestuur en het democratisch stelsel is gebouwd. ‘Toch heeft duurzame verankering van integriteit jarenlang onvoldoende op de politieke agenda gestaan.’
Momentum
De huidige roep om een andere bestuurscultuur en de vraag om een eerlijke, betrouwbare en integere overheid met meer transparantie en openheid, meer tegenspraak en ruimte voor ambtelijk vakmanschap klinkt nu luider dan ooit. Ook dwingen recente beleidsveranderingen en affaires tot reflectie op de morele afwegingen die de overheid maakt en de wijze waarop het integriteitssysteem is ingericht. ‘Er is zowel noodzaak als mogelijkheid en momentum om échte verandering in gang te zetten’, vinden de integriteitsexperts. In de huidige aanpak worden signalen en alarmbellen vaak te lang genegeerd en blijft de aandacht voor integriteit bij de overheid ‘passief en reactief.’ ‘De politieke reflex van liegen, verhullen, omzeilen en er omheen draaien is funest. We hebben er pas aandacht voor als het echt goed misgaat.’
Integriteitsschendingen zijn cruciale lessen
Een meer proactieve en systemische aanpak is cruciaal, aldus de deskundigen. Een integrale aanpak waarbij we de factoren die integriteitsrisico’s beïnvloeden expliciet aan elkaar verbinden en waarbij we maatregelen breder en meer institutioneel inbedden. ‘Waarbij politieke en ambtelijke integriteit in samenhang met elkaar worden bekeken.’ Integriteitsschendingen moeten we niet als ‘incidenten’ zien, maar als ‘cruciale lessen over de rol en verantwoordelijkheid van het collectief en de systemen waarin die ambtenaren en politici opereren’. In een bijgevoegde infographic vatten de deskundigen samen hoe duurzame verankering van integriteit in een nieuw regeerakkoord eruit zou moeten zien.
Internationaal uithangbord
Dat integriteitsbeleid moet ‘ontwerpgericht’ zijn. De versnippering moet worden tegengegaan door bestaande integriteitssystemen kritisch tegen het licht te houden en heb bij de inrichting oog voor integrale samenhang. ‘Heb het lef integriteit de plek te geven die het verdient.’ Maak ook structureel aandacht en middelen vrij voor moreel leiderschap. Zet ook in op de systematische borging van een cultuur van rekenschap, transparantie en psychologische veiligheid. Geef de cruciale actoren op het gebied van integriteit adequate middelen, maar sla niet door, want extreme transparantie werkt averechts. Omarm ook kritische geluiden van Europese en nationale institutionele tegenkrachten en onderneem er actie op. ‘En maak van Nederland een internationaal uithangbord van integriteit door te laten zien dat transparantie en openheid bij uitstek samengaan met effectief overheidsoptreden, een aantrekkelijk investeringsklimaat en een florerend bedrijfsleven.’
Van afschuif- naar aanspreekcultuur
Tot slot moet de kramp eruit en moeten we van een afschuifcultuur naar een aanspreekcultuur. Dat betekent: het faciliteren van het collectieve gesprek over politiek-ambtelijke verhoudingen en het vergroten van het onderlinge vertrouwen, het kritisch bewustzijn, en de waardering van ambtelijk
vakmanschap en tegenspraak. ‘De afbrokkeling van onze democratische rechtsorde moet een halt worden toegeroepen.’
Wie kijkt naar het Jeugdzorgsysteem ziet meteen grote rotte schakels die leiden tot ernstige integriteitsschandalen. Wie voert nu Jeugdbescherming uit op basis van x aantal uithuisgeplaatste kinderen per jaar per regio. Wie? Welke zgn. kinderrechter houdt zich nog aan de ambtseed en wijst alle kinderen toe aan de vuige jeugdhulpinstanties? Welke ambtenaar Financiën weigert geen nota's van die jeugdhulp??
De gehele keten van de jeugdhulp stikt van integriteit=misstanden: ouders worden weggeparkeerd, specialisten als psycholoog en kinderartsen worden weggeparkeerd. Integriteit bij de jeugdhulp: is weg !!