‘Leg portefeuille veiligheid bij wethouder neer’

Niet de burgemeester, maar de wethouder zou handhaving van de openbare orde en veiligheid als portefeuille moeten hebben. Het maakt de burgemeester minder kwetsbaar. Plus: een wethouder is, aldus voorstanders, beter ter verantwoording te roepen. Een wethouder met portefeuille veiligheid lijkt vooralsnog het maximaal haalbare.

Haar op de tanden
Dit verhaal begint met Pim Fortuyn. Leefbaar Rotterdam was in de gemeenteraadsverkiezingen van 2002 de grote winnaar. Tijdens de formatie werd duidelijk dat Fortuyn een wethouder veiligheid én zorg (en emancipatie) wilde. Het werd Rabella de Faria, maar zij moest na twee jaar opstappen toen haar eigen fractie het vertrouwen in haar opzegde wegens vermeend disfunctioneren. Haar opvolger moest een vrouw zijn, aldus toenmalig fractievoorzitter Ronald Sörensen. ‘Pim zei altijd: je moet een vrouw hebben als je die mannen in de driehoek bij wilt sturen, maar dan wel een vrouw met haar op de tanden’, werd hij destijds geciteerd door NRC Handelsblad. Die vrouw werd de bestuurskundige Marianne van den Anker, destijds verbonden als organisatieadviseur aan de Politieacademie met de specialisatie zware milieucriminaliteit en witwassen.

Agenderingsbevoegdheid
‘Pim wilde het in 2002 per se zo’, vertelt Van den Anker nu. ‘Ik kwam later, mijn voorganger wilde de Keileweg (prostitutiezone, WB) niet sluiten. De veiligheid in Rotterdam was toen heel slecht. Als je er burgemeester Opstelten toen naar vroeg zei hij: daar kan ik u niets over vertellen. Afhankelijk van de burgemeester kun je op ‘veiligheid’ geluk hebben en het met elkaar bespreken of pech hebben en dan wordt het rechttoe rechtaan bureaucratisch benaderd. Pim zei: als wij besturen komt alles over veiligheid in de gemeenteraad: dualisme. Hij had het ook geregeld met CDA en VVD: veiligheid is zo integraal dat de wethouder veiligheid een agenderingsbevoegdheid kreeg in de portefeuilles van collega’s, als ik iets vaststelde bij jeugd of ondernemen, dan had ik de bevoegdheid om te overrulen.’

Gemeenteraad meer positie
Ze hoefde dat nauwelijks te doen, want het collegiaal bestuur werkte ‘uitstekend’. ‘We moesten iets op het terrein van veiligheid. Rotterdammers hadden daar een ander beeld van dan wat de papieren werkelijkheid was. De kloof tussen wat bureaucratisch werd besloten en verteld strookte niet met hun beleving van veiligheid in de stad, met de Keileweg, zwervers, zware jeugdcriminaliteit, geweld, drugsdeals, dubieuze horeca. Onze benadering heeft zeker geholpen. Een wethouder veiligheid met agenderingsbevoegdheid gaf de gemeenteraad meer positie. De raad kon de dingen beetpakken.’

Politiek geladen maatregelen
‘De wethouder veiligheid komt al enkele jaren voor, zegt Jeroen van Gool, directeur van de Wethoudersvereniging. Hij kent er een stuk of vijf. ‘Sociale veiligheid zie je steeds vaker bij de wethouder sociaal domein. Het is een begrijpelijke beweging. Maatregelen zijn steeds vaker politiek. Als burgemeester moet je boven de partijen staan zijn en hoeder van de openbare orde. Wethouders hebben het coalitieakkoord als opdracht. Dat is politiek geladen. Hierin is bepaald waar de gemeente op in wil zetten, welke doelgroepen op het netvlies staan en welke maatregelen ze willen nemen. Het ene college zal op preventie of pro-actie inzetten en in gesprek gaan met de doelgroep. Het andere college zal eerder optreden en handhaven. Dat is een politieke afweging en dan past de portefeuille dus beter bij een wethouder.’

Geen risico op 'zwabberbeleid'
Risico op een ‘zwabberbeleid’ ziet Van Gool niet. ‘Veiligheid zal nooit het enige onderwerp zijn. Het kan zijn dat er een stevige nadruk op het onderwerp komt, net als dat duurzaamheid of terugdringen van ondermijning en criminaliteit de centrale focus kunnen zijn. In gemeenteraadsverkiezingen kun je dat als topic maken.’ Het raakt aan de burgemeester, die het steeds drukker heeft op dat item. ‘Na de vuurwerkramp in Enschede en de Volendambrand zijn gemeenten in het land veel werk aan vergunningverlening en handhaving kwijt geweest. Door dat zowel bij de wethouder ruimtelijke ordening als vastgoed te plaatsen, wordt het integraal beleid.’ De wethouder kan de focus van het beleid bepalen en de uitvoering ligt bij de burgemeester. Op die manier wordt de burgemeester ontlast en kan deze zijn rol als burgervader of -moeder spelen bij crisis- en of veiligheidssituaties. Hij blijft toch het boegbeeld.’

Democratischer
Van den Anker is er zeer voor om de portefeuille veiligheid bij een wethouder neer te leggen. ‘Het is democratischer, de raad heeft er meer over te zeggen en kan zeggen dat de burgemeester het niet goed doet. Politieke verantwoordelijkheid maakt de burgemeester kwetsbaar, maar er is wel meer openheid van zaken. Je moet er immers politiek afrekenbaar op zijn.’ Ze wijst erop dat de bestuursrechtelijke mogelijkheden in de aanpak van ondermijning in de handen van de burgemeester liggen. ‘Dat moet je in een politieke context bespreken. Dat gaat niet alleen de burgemeester aan. De Wet Bibob, vergunningverlening, moeten onderdeel zijn van politiek debat en in het college worden besproken.’

Niet te solo opereren
De rol van de burgemeester wordt steeds breder, merkt Van den Anker. ‘Het wordt tijd dat we ons gaan afvragen hoe we dat in de democratie gaan indelen. De burgemeester is meer verantwoordelijk voor dingen met een politieke connotatie. Wil je die speelbal laten zijn? Het is een kroonbenoeming en hij is kwetsbaar. Maar uit die verantwoordelijkheid opereert hij solo en vanuit de driehoek kan hij niets vertellen. We zouden er in alle openheid over moeten spreken. Hij moet niet te solo opereren. Die openheid hangt nu af van het soort burgemeester en de mate van collegiaal bestuur. Je moet vastleggen of je dat wilt delen in de raad of in het college.’

Onverstandig
Van den Anker zou het andere gemeenten aanraden, maar navolging krijgt het nog nauwelijks. ‘De positie geeft burgemeesters een gevoel van macht. Een deel van de burgemeesters zit er te gefocust in. Ze hebben nog onvoldoende door hoe breed de portefeuille veiligheid is en hoe kwetsbaar ze zijn, zeker in politiek verantwoorden. Het is onverstandig dat er geen wethouder veiligheid is.

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 19 van deze week (inlog)