Langslepende geschillen: uitprocederen of schikken?

Een ‘mokerslag’, noemde de gemeente Vijfheerenlanden eind 2020 de gerechtelijke uitspraak, waaruit bleek dat de ­gemeente 92 miljoen euro moest betalen aan Niemans ­Beton in de langstlopende rechtszaak in de Nederlandse geschiedenis. Maar wat is er nieuw onder de zon?

‘Onherroepelijk failliet’
Al in 1992 kocht Den Bosch na een conflict met projectontwikkelaar Stienstra, dat in 1971 begon, voor 80 miljoen gulden een schadeclaim af van 255 miljoen gulden (inclusief rente). Had de gemeente 255 miljoen moeten betalen, dan was de stad ‘onherroepelijk failliet’ ­gegaan, meldden media destijds. John ­Olivier, oprichter en voorzitter van de ­Vereniging voor Juridische Kwaliteitszorg, memoreert de zaak als voorbeeld van onvoldoende leervermogen van gemeenten in het wegen van procesrisico’s. ‘Gemeenten, houd daar rekening mee, inclusief wettelijke rente, en vraag daarom om een second opinion bij dit soort zaken. De gemeente Den Bosch ging ons voor.’ Onvoldoende leervermogen kan flink in de papieren lopen en gaat ten koste van maatschappelijke uitgaven, zoals korten op Wmo en jeugdzorg. ‘Het is weggegooid geld’, oordeelt Olivier, die 40 jaar gemeentejurist was bij de gemeente Leiden.

Advocaat moet gemeente spiegel voorhouden
Civielrechtelijke zaken zijn soms de grote klappers, zegt hij. Die procedures duren lang. In het bestuursrecht zijn juist maatregelen genomen om de doorlooptijd van ­zaken te beperken. ‘Dat is minder in het civielrecht, want daar is de rechter ‘lijdelijk op de procesgang’. De bestuursrechter is actiever en vraagt aan partijen of zij voortgang kunnen maken. In het civielrecht is ook een verplichte procesvertegenwoordiging met advocaten.’ Vooral middelgrote en kleine gemeenten beschikken niet altijd over goede ‘civilisten’, weet Olivier. Bij grote gemeenten is dat anders, want die hebben ook advocaten in loondienst. ‘Een goede advocaat houdt de gemeente een spiegel voor: “ik kan uitprocederen, maar adviseer je om nu te schikken”. Die verplichting heeft een advocaat. Regel 5 van de gedragsregels is: de advocaat dient voor ogen te houden dat een regeling in der minne veelal de voorkeur verdient boven een proces. Die opdracht ligt bij de advocaat.’

Kennis advocatuur vaak niet aanwezig
Olivier kan niet beoordelen of dit in Vijfheerenlanden en bij de Vahstal-zaak in Amersfoort voldoende aan de orde is geweest. ‘Beide partijen spreken van schikkingspogingen, maar dat zie je niet in de rechtelijke uitspraak, want dat blijft vertrouwelijk.’ Als een gemeente bij een procedure wordt betrokken, dient zij met zorg een advocaat uit te kiezen die past bij het profiel van de gemeente, vindt hij. ‘Er is geen aanbestedingsverplichting voor het kiezen van een advocaat. Gemeenten hebben daarin volledig de vrije hand. Wil je een procestijger of een advocaat met meer oog voor een efficiënte afdoening van het geschil? Kijk dan naar de aard van het ­geschil. De keuze wordt veelal niet met zorg gemaakt, want die kennis over de ­advocatuur is vaak niet aanwezig.’ In het kader van de accountantscontrole vraagt de accountant altijd om een legal opinion: wat zijn de juridische risico’s om in de jaarrekening te verdisconteren? ‘Een uitgelezen moment voor een second opinion over een zaak die al enkele jaren loopt’, stelt Olivier. ‘Maar dat gebeurt niet en dat heeft met kwaliteit te maken. Soms is het ook ongemakkelijk ten opzichte van de advocaat die het proces doet.’

Reputatie 'goed werkgever'
‘Mijn ervaring is dat de meeste zaken in het bestuurs-/arbeidsrecht niet lang duren’, zegt advocaat Jan Blanken van advocatenkantoor Capra. Volgens hem leren gemeenten wel van elkaar. ‘Ze streven ernaar in overleg tot een oplossing te komen. Dat gebeurt wel of niet bij mediation. Soms vindt in bezwaarzaken ook eerst ­mediation plaats. Af en toe mislukt dat en dan kunnen ervaringen van andere ­gemeenten wel een rol spelen.’ Wat ook meespeelt in het streven om tot een oplossing te komen is dat gemeenten graag de reputatie van ‘goed werkgever’ hebben. ‘Een goede, redelijke oplossing is over het algemeen het uitgangspunt, vaak via een vaststellingsovereenkomst. ‘Als het niet lukt, zijn er andere middelen. Daar zit niet zoveel verschil tussen in overheidsland.’ Blanken heeft nooit de ervaring ­gehad dat een gemeente een ambtenaar maar ‘lastig’ vindt en hem weinig gunt. ‘Een schikking moet uitlegbaar zijn, ook politiek en naar buiten toe. Soms worden er eisen gesteld, waar een werkgever niet aan kan en wil voldoen. Toch is het uitgangspunt: zo snel mogelijk oplossen.’

Lees het hele verhaal over langslepende procedures deze week in BB03 (inlog)