'Kwestie vertrek burgemeester Gennep is breder'

Peter de Koning is per direct opgestapt als burgemeester van de gemeente Gennep. Onlangs hoopte hij nog dat hij toch kon aanblijven, maar nu is de kogel door de kerk. Het laatste woord is er nog niet over gezegd, want behalve ‘door de wethouders ervaren verstoorde verhoudingen’ is er niets over de vertrekredenen naar buiten gebracht. ‘Dit gaat niet alleen over Gennep, maar over de positie van de burgemeester in het bestel. We moeten ons hierop bezinnen.’

Duurzame oplossing
Met ingang van 3 september 2019 legt hij zijn taken neer, staat in een verklaring op de website van de gemeente Gennep. De Koning concludeert dat het niet meer haalbaar is de door de wethouders ervaren verstoorde relatie binnen het college te herstellen. In de verklaring staat ook dat het in het belang van de gemeente Gennep het beste is dat door zijn beslissing een duurzame oplossing is gevonden. ‘Ik wil niet dat de gemeente nadeel ondervindt van voortdurende spanningen binnen het gemeentebestuur’, zegt hij. Wethouder Peter Lucassen (SP) neemt als locoburgemeester de taken van De Koning over. Namens zijn collega-wethouders zegt opgelucht te zijn dat er nu duidelijkheid is. ‘We hebben een voor alle partijen lastige periode achter de rug. Het is goed dat we onze blik weer kunnen richten op de plannen en uitdagingen voor de gemeente Gennep.’

Stille coup
Voor De Koning zelf is nog altijd onduidelijk waarom hij het veld moest ruimen, vertelde hij vorige week tegen De Gelderlander. Hij begreep niet waarom de drie wethouders achter zijn rug om naar de vertrouwenscommissie, bestaande uit vijf raadsleden, stapten die als een werkgeverscommissie zijn functioneren gingen beoordelen. Om die reden wordt er vooral veel gezwegen over de redenen van vertrek, want er heerst geheimhouding. Maar intussen blijven de overige twaalf raadsleden en de bevolking van Gennep met vragen zitten. Volgens D66-raadslid Frank Pubben is er een ‘stille coup’ gepleegd. Zijn fractie kreeg nul op het rekest toen het om een extra raadsvergadering vroeg, maar heeft wel een rijtje schriftelijke vragen ingediend die de rol van de vertrouwenscommissie moeten ophelderen. D66-fractievoorzitter Anke Sonnemans zit in die vertrouwenscommissie en mag dus niks zeggen. ‘Het is lastig, ik zit in een spagaat, maar ik wil wel kwijt dat ik achter mijn fractiegenoten sta.’

'Geruchtenmachine voor niemand goed'
Een van die fractiegenoten, Paul Wessels, is al sinds 1978 actief in de politiek, onder meer als Tweede Kamerlid. ‘Deze geruchtenmachine is voor niemand goed’, concludeert hij als oud-voorzitter van een vorige vertrouwenscommissie. Hij verwijst naar eerdere opmerkingen van emeritus hoogleraar Arno Korsten in De Gelderlander dat de onduidelijkheid slecht is voor het aanzien van de politiek. Korsten begrijpt niet waarom de wethouders naar de vertrouwenscommissie zijn gestapt en de zaak kennelijk niet in het college hebben besproken. ‘Dit komt zelden voor.’ Het is volgens hem belangrijk dat er een gezamenlijke verklaring komt van de burgemeester en wethouders die meer helderheid geeft.

Vertrouwenscommissie mag niks zeggen
Volgens Wessels heeft de griffie na zijn aanvraag voor een extra raadvergadering gezegd dat contact is opgenomen met het ministerie van Binnenlandse Zaken en de VNG en volgens hen mag inderdaad de vertrouwenscommissie er niks over zeggen. Wessels hint erop dat een klein onderzoekje vanuit de Commissaris van de Koning in het Gennepse misschien wel op zijn plaats is. ‘Als een burgemeester wordt benoemd of herbenoemd wordt de raad ook gekend door de vertrouwenscommissie. Mag de raad nu ook wat vinden?’ Een nieuwe burgemeesterskandidaat zal zich ook oriënteren, bevestigt hij. ‘Is dit wel veilig?’ En de mensen op straat zeggen ook tegen hem: je kunt er toch gewoon van leren?

Bezinning nodig
‘Het vertrek van Peter de Koning als burgemeester maakt weer eens pijnlijk duidelijk hoe kwetsbaar burgemeesters zijn in ons lokale bestel: middenin de politieke gevarenzone. Wethouders en vertrouwenscommissie spelen hier een bijzondere rol. Bezinning nodig!’, tweette de Tilburgse bestuurskundige Niels Karsten na de bekendmaking van het vertrek van De Koning. En vervolgens: ‘Ontstaat er in de praktijk een model waarin niet alleen de raad de burgemeester kan wegsturen (artikel 61b Gemeentewet de facto) bij een verstoorde verhouding, maar ook de wethouders? Zie ook bv. Haaren.’ In die gemeente stapte burgemeester Jeannette Zwijnenburg begin dit jaar op, nadat ook daar de wethouders het vertrouwen in haar hadden opgezegd. Ze meldde zich ziek en inmiddels zit er een waarnemer.

Niet sjiek

‘Het opzeggen van het vertrouwen door de wethouders betekent formeel niks’, zegt Karsten. ‘Alleen de gemeenteraad kan van een ‘verstoorde verhouding’ spreken en het ontslag van de burgemeester aanbevelen aan de minister. Nu weten we niet hoe de gemeenteraad oordeelt. De wethouders zijn naar de vertrouwenscommissie gestapt, maar die speelt formeel geen rol. Vanwege de geheimhouding die op overleg daarin rust moet iedereen verder zijn mond houden. Dat is niet sjiek. Misschien wilde de burgemeester een officiële stemming in de raad niet afwachten, maar we moeten niet gaan denken dat wethouders de burgemeester kunnen wegsturen.’ Volgens Karsten gaat het niet alleen om Gennep, maar ook over Haaren, en breder over de positie van de burgemeester in het bestel. ‘Je moet je überhaupt afvragen of je nog burgemeester wil worden in dit bestel. Je zit in een politiek erg kwetsbare positie.’

Hoop op brief Ollongren

Karsten vindt dat dit verhaal nog een staartje moet krijgen. ‘We moeten ons hierop bezinnen. Moeten we de burgemeester wel in deze positie hebben en houden, zoals vanwege zijn verantwoordelijkheid voor de bevordering van de bestuurlijke integriteit? Als hij in deze sterk afhankelijke situatie zit, hoe kan hij dan nog effectief tegen wethouders of gemeenteraadsleden optreden? We moeten de bepalingen rondom bestuurlijke integriteit tegen het licht houden om te zien of die nog voldoende rugdekking geven.’ Hierin vestigt directeur Hilde Westera van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters (NGB) haar hoop op de brief van minister Ollongren die dit najaar zou moeten komen. Ze vindt het lastig te reageren op de Gennepse situatie, 'omdat we niet weten wat daar is gebeurd'. ‘In algemene zin mogen burgemeesters zich niet laten weerhouden van hun onafhankelijke rol op bestuurlijke integriteit, omdat hun positie in het gedrang zou kunnen komen. Dit soort gevallen zijn uitzonderingen, maar die moeten we goed in gaten houden en de minister zal er ook zeker naar kijken.’

'Niet alles dichtregelen'
Volgens Westera is het in de Gennepse kwestie mede aan de Commissaris van de Koning om het proces op een juiste en zorgvuldige manier te doorlopen. ‘Je moet voorzichtig zijn in deze processen, maar wel helder. Je moet zorgvuldig, open en transparant met elkaar omgaan en de juiste regels volgen als er verstoorde verhoudingen zijn. Er zijn dan wegen om te bewandelen en die moet je dan volgen.’ Burgemeesters moeten zich in ieder geval niet gedwongen voelen zich terughoudend op te moeten stellen jegens integriteit, omdat ze bang moeten zijn voor hun positie. ‘Dit zijn signalen om te kijken of we dit wel goed hebben geregeld. Je kunt niet alles dichtregelen, vertrouwen is er of is er niet, maar je moet wel in positie blijven om de integriteit te kunnen bewaken. Mogelijk staat er in de brief van de minister nog een wettelijk haakje voor bestuurlijke integriteit. Dat zou kunnen helpen om de positie van de burgemeester te versterken.’

Later op woensdag werd bekend dat er op 16 september een besloten raadsvergadering in Gennep is ingelast.