Kamervragen over inzet ambtenaren voor ‘privékwestie’

Vindt demissionair premier Rutte dat als ambtenaren een bewindspersoon helpen die verwikkeld is in een privékwestie, zij in die kwestie dan de kant van de bewindspersoon kiezen? En zo ja, vindt hij dit dan wenselijk? PvdA en SP stellen deze en andere vragen na NRC-berichtgeving over ambtenaren die staatssecretaris Raymond Knops (CDA) van Binnenlandse Zaken bijstonden in een privékwestie.

Ruimte-voor-ruimteregeling
Knops kocht in 2010 als privépersoon grond aan. Op dat moment was hij CDA-Kamerlid. Tien jaar later bleek uit journalistiek onderzoek van NRC en De Limburger dat Knops bij die grondtransactie, met een bedrijf van de provincie Limburg dat werd geleid door een partijgenoot van Knops, werd bevoordeeld. Dat bedrijf voerde de zogeheten ‘ruimte-voor-ruimteregeling’ uit, waarbij voormalige varkensstallen worden omgezet in bouwpercelen. Knops rekende bij de notaris een perceel van 750 vierkante meter met woonbestemming af, constateerde de kranten. Maar toen het Kadaster de grond kwam meten, bleek het perceel 1175 vierkante meter groot te zijn. Die extra 425 vierkante meter waren door de door het bedrijf geregelde woonbestemming veel meer waard geworden. 

Openbaar functioneren
Toen hier vorig jaar ophef over ontstond hielpen de ambtenaren van het ministerie van Knops met juridische analyses en de communicatiestrategie en overlegden ze met andere overheden over reacties aan de kranten, meldt NRC op basis van door het ministerie vrijgegeven Wob-documenten. Ook de landsadvocaat en het Kadaster, een aan het ministerie ondergeschikte dienst, werden ingezet bij het afhandelen van een privékwestie, schrijft NRC. In de krant verdedigt het ministerie het inzetten van ambtenaren voor een privékwestie: ‘Ernstige aantijgingen die de integriteit van de staatssecretaris raken zijn relevant voor het openbaar functioneren.’ Over deze redenering zijn integriteitsexperts weer flink kritisch. Er wordt op gewezen dat het kabinet nooit een integriteitscode voor bewindspersonen maakte.

Horst aan de Maas
Opvallend is verder dat ambtenaren van Knops ook informatie inwonnen bij de gemeente Horst aan de Maas, waar Knops zijn huis heeft gebouwd. De gemeente liet documenten die zij aan NRC gaf, eerst door ambtenaren van BZK beoordelen. Later speelden gemeenteambtenaren vragen van NRC aan de gemeente Horst aan de Maas door naar het ministerie. ‘Dank voor de headsup’, mailde een ambtenaar terug, aldus de krant. Ook legde de gemeente antwoorden op persvragen vooraf voor aan ambtenaren van Knops. Die voert intussen een rechtszaak tegen NRC en De Limburger en tegen de twee betrokken journalisten. NRC merkt op dat Knops hierbij mails tussen NRC-journalist Joep Dohmen en een woordvoerder van het ministerie inbrengt, terwijl hij daar als privépersoon niet over had kunnen beschikken.

Privékwestie of niet?
Genoeg redenen voor SP-Kamerlid Renske Leijten en PvdA-Kamerleden Khadija Arib en Barbara Kathmann om vragen te stellen aan demissionair minister Ollongren van Binnenlandse Zaken en demissionair premier Rutte. Vinden zij de kwestie van de grondaankoop uit 2010 ook een privéaangelegenheid? En moet een bewindspersoon als hij door een privékwestie in opspraak komt dit delen met hen en dit openbaar maken? In dat geval rechtvaardigt het geen ambtelijke en juridische ondersteuning, vinden de PvdA-Kamerleden. Maar vinden Ollongren en Rutte dit ook? Zijn daar regels over vastgelegd en zo nee, waarom zijn die er niet en komen die er niet alsnog?

Integriteit staatssecretaris
En als de kwestie inderdaad het openbaar functioneren van de staatssecretaris betreft, zoals het ministerie beweert, kunnen de adviezen van juristen van de directie Constitutionele Zaken en Wetgeving en de landsadvocaat en de adviezen over de te volgen communicatiestrategie dan openbaar worden? Hoeveel belastinggeld is er eigenlijk besteed aan de ambtelijke en juridische ondersteuning van de staatssecretaris bij de privékwestie en bij de rechtszaak die hij later heeft aangespannen tegen de kranten en journalisten? Wat is het onderscheid tussen deze twee zaken daar waar het om het openbaar functioneren van de staatssecretaris gaat en in hoeverre beïnvloedt de discussie over zijn integriteit en reputatie het openbaar functioneren van staatssecretaris Knops?

Kwetsbare ambtenaren
SP-Kamerlid Leijten vult deze vragen aan door erop te wijzen dat het ontbreken van duidelijke richtlijnen over ambtelijke bijstand ambtenaren in een kwetsbare positie brengt, waarbij het moeilijk is hun diensten te weigeren aan een bewindspersoon. Vraag is of Rutte en Ollongren dat erkennen. Daarbij is ook de vraag of Rutte en Ollongren geadviseerd zijn door hun ambtenaren om geen gebruik te maken van de kennis en de tijd van ambtenaren voor deze kwestie. Als dat zo is, dan zouden die stukken openbaar moeten worden, vindt Leijten. Vraag is ook wie integriteitsregels op het ministerie van Binnenlandse Zaken eigenlijk handhaaft en hoe dat rond deze kwestie is gegaan.