Griffiers kritisch op verplichte VOG wethouders

De Vereniging van Griffiers plaatst kritische kanttekeningen bij de verplichte Verklaring Omtrent Gedrag (VOG) voor kandidaat-wethouders die wordt voorgesteld door de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. ‘De verplichting is een beperking van het passieve kiesrecht.’

‘Maak maatstaven verstrekking VOG helder’
Eerder werd al duidelijk dat raadsgriffiers liever geen commissaris van de Koning zien bij besloten vergaderingen van het gemeentebestuur of dat deze geheime documenten mag inzien, zoals het wetsvoorstel bevorderen integriteit en openbaar bestuur beoogt. Tegelijkertijd maken zij gewag van hun zorgen over een verplichte VOG voor kandidaat-wethouders. Ze wijzen erop dat het niet kunnen overleggen van een VOG grote gevolgen heeft voor de betrokken kandidaat. ‘In die zin is de op te leggen verplichting een beperking van het passieve kiesrecht.’ Volgens de raadsgriffiers moet voor kandidaten en de gemeenteraad helder zijn aan welke maatstaven wordt getoetst bij het aanvragen van een VOG. ‘Er moet vooral volstrekt helder zijn in welke gevallen een VOG niet wordt verstrekt. De maatstaven worden niet genoemd in de Memorie van Toelichting, dit verdient wel aanbeveling.’

Aangifte wordt politiek instrument
Op de website van screeningsautoriteit Justis zien de griffiers al een dubbele boodschap: geen VOG bij bepaalde veroordelingen, maar ook andere informatie wordt meegewogen. ‘En als de raad toepassing heeft gegeven aan artikel 89 lid 3 (nieuw), is dat reden voor weigering voor een VOG?’ Dit artikellid luidt als volgt: ‘Een verplichting tot geheimhouding duurt voort totdat het orgaan dat de verplichting heeft opgelegd haar opheft. Indien informatie waarop een verplichting tot geheimhouding rust aan de raad is verstrekt, duurt die verplichting in afwijking van de eerste zin voort totdat de raad haar opheft.’ In die gevallen is er immers meestal ook sprake van het schenden van Artikel 272 in het Wetboek van Strafrecht dat gaat over het schenden van geheimhouding, zo merken de griffiers op. ‘Het doen van een aangifte kan op deze manier verworden tot een politiek instrument om het verstrekken van een VOG en daarmee benoeming tot wethouder te voorkomen.’

Schijn van integriteit
Als een kandidaat-wethouder geen VOG krijgt, kan deze nog in bezwaar gaan, maar in de praktijk heeft dat volgens de griffiers weinig zin. ‘De politiek kan en zal niet wachten op de uitkomst van deze procedure.’ De griffiers hanteren het uitgangspunt dat alleen gedrag kan worden beoordeeld als wel of niet integer en niet een persoon als geheel. ‘In die zin bieden resultaten uit het verleden wat ons betreft weinig tot geen garanties voor de toekomst.’ Het verplicht stellen van de VOG zien de griffiers als ‘inperking van de politieke bevoegdheid van de raad om een kandidaat-wethouder al dan niet te benoemen’. Voor gemeenteraad en inwoners zal het niet verstrekken van een VOG al voldoende zijn om een kandidaat niet te benoemen. ‘Daarmee ontstaat paradoxaal genoeg de schijn van integriteit.’ Kandidaten met VOG zijn ‘dus integer’, zo zal worden geredeneerd. ‘Dit lijkt op symboolpolitiek. De kandidaat zonder VOG is bij afwijzing publiekelijk beschadigd. Dat is een verregaande consequentie van een beslissing waarbij door Justis zonder publieke verantwoording achter de schermen gegevens ‘in samenhang worden gewogen en beoordeeld’.’

Onwenselijkheid VOG voor raadsleden toelichten
De griffiers zijn wel voor een integriteitsscan voor wethouders, maar dan met name om de raad en kandidaat-wethouder bewust te maken van mogelijke integriteitsrisico’s. ‘En niet als instrument om te bepalen of iemand wel of niet benoemd kan worden.’ Een VOG voor kandidaat-raadsleden, die niet in het wetsvoorstel staat, zou volgens de griffiers een te grote inperking zijn van het kiesrecht en kunnen uitpakken als bijkomende straf voor een veroordeelde inwoner. Het valt de griffiers op dat er burgemeesters zijn die deze VOG toch van hun gekozen raadsleden vragen. Raadsleden mogen dat weigeren, ‘maar daarmee ontstaat ook het beeld dat het raadslid niet integer zou zijn’. Om die reden zouden de griffiers graag in de Memorie van Toelichting terugzien waarom er voor raadsleden geen VOG wordt ingevoerd en de onwenselijkheid daarvan. ‘Dit voorkomt dat burgemeesters op dit punt lokaal hun eigen integriteitsbeleid gaan voeren.’