Forse stijging geweld tegen Amsterdamse agenten

Fysiek en verbaal geweld tegen agenten in Amsterdam is in 2019 met ruim 30 procent gestegen ten opzichte van 2018. Dat blijkt uit vandaag bekendgemaakte politiecijfers. Agenten hebben het soms zwaar te verduren bij vooral ongeplande aanhoudingen, in het uitgaansleven en in het verkeer. 

'Steeds korter lontje'
Mei vorig jaar werd in het centrum van Amsterdam een politieman bewusteloos geslagen door een arrestant. Na diverse incidenten sprak korpschef Erik Akerboom vorig jaar zijn afschuw uit. ‘Het lijkt alsof mensen een steeds korter lontje krijgen. Het geweld tegen politiemensen van de afgelopen dagen was bijzonder ernstig. De heftigheid van de incidenten lijkt toe te nemen.’ In het Trendbeeld 2020 van de politie-eenheid Amsterdam staat dat experts zich in het bijzonder zorgen maken over het verdwijnen van het respect voor de politie en de ‘fuck the police’ en anti-overheid houding onder de jeugd en in zogenoemde zwijgwijken.

'Ondermijningsmoeheid'
Die laatste term komt uit het in het Trendbeeld regelmatig aangehaalde rapport ‘De Achterkant van Amsterdam’ van Pieter Tops en Jan Tromp. Ook in de raadsbrief van burgemeester Femke Halsema, mede ondertekend door waarnemend hoofdofficier van justitie John Lucas en hoofdcommissaris van politie Frank Paauw, wordt aan het rapport gerefereerd, met name als het over ‘ondermijning’ gaat. Het rapport werd goed ontvangen, maar in het Trendbeeld worden ook de vraagtekens die sommige experts bij het rapport zetten genoemd. Het rapport zou van ‘aannames aan elkaar hangen’. En ook hoogleraar Bob Hoogenboom wordt aangehaald. Hij spreekt van ‘ondermijningsmoeheid’: we zijn teveel gericht op de onderwereld, terwijl er steeds meer schandalen in de bovenwereld zijn.

20 geweldsdoden in 2019
Daarbij blijkt de aanpak van ondermijning lastiger dan gedacht, omdat het nu eenmaal niet direct hard te krijgen is. Ondanks dat is het besef geheel doorgedrongen dat de overheid actie moet ondernemen. Daarvoor was de moord op advocaat Derk Wiersum ‘een macabere stimulans’. Excessief geweld is vrijwel altijd verbonden met de drugswereld, constateert Halsema. Op het totaal van 20 geweldsdoden in 2019 in Amsterdam (tegenover 14 in 2018) spreekt het Openbaar Ministerie in zeven gevallen van een liquidatie. Daders van liquidaties worden steeds jonger en lijken sneller gebruik te maken van dit excessieve geweld, waarbij er sprake is van (rip)deals of conflicten die met wapens worden beslecht.

Toenemend wapenbezit 'zorgelijk'
Halsema noemt de trend van toenemend wapenbezit ‘zorgelijk’. Onder jongeren lijkt wapenbezit en -gebruik te normaliseren, wat ‘mogelijk gerelateerd is aan de opkomst van de nieuwe straat- en jeugdcultuur’. ‘Het bezit van een wapen geeft enerzijds status, maar biedt ook een gevoel van veiligheid in een verharde omgeving.’ Volgens Halsema geven wijkagenten en jeugdwerkers aan dat steeds jongere jongens naar wapens grijpen. Zij noemen de toename van het messenbezit onder jongeren verontrustend. De driehoek benadert de aanpak van het wapengeweld zowel preventief als repressief. Zo ondersteunt de driehoek met het college scholen die naast wapens ook problemen ervaren hebben met drugs en afpersing.

Gerichte acties tegen wapens
Afgelopen juli heeft Amsterdam drie gebieden aangewezen waar een verbod geldt voor messen en steekwapens die niet onder de Wet wapens en munitie vallen. Het gaat om delen van Oost, Centrum en Zuidoost. Aangezien zorgelijke signalen over wapens en jongeren sindsdien niet zijn afgenomen,  onderzoekt de driehoek nog welke manieren het meest effectief zijn om meer wapens van straat te halen. Grootschalig preventief fouilleren is in het verleden weinig effectief gebleken in opbrengst en kostte de politie veel capaciteit. De driehoek ontwikkelt nu een nieuwe, flexibele werkwijze. ‘Daarbij kijken we specifiek naar kleinschalige, gerichte en tijdelijke acties op risicovolle plekken, op basis van actuele politie-informatie.’

Stabilisatie daling aantal misdrijven
De dalende trend in het aantal geregistreerde misdrijven binnen de politie-eenheid Amsterdam lijkt zich in 2019 te stabiliseren. Het aantal misdrijven nagenoeg gelijk gebleven aan het aantal in 2018 (88.479), maar nog steeds aanzienlijk lager dan tien of twintig jaar geleden, schrijft de burgemeester. Ze wijst op de observatie van emeritus-hoogleraar Hans Boutellier dat er een verschuiving gaande is van high impact crimes naar hidden impact crimes: criminaliteit die minder zichtbaar is, maar de samenleving wel raakt, zoals cybercrime en ondermijning. Zo nam ‘horizontale fraude’ in een jaar tijd met 18 procent toe.

Online sextortion
Maar Halsema stipt ook aan dat slachtoffers van huiselijk en seksueel geweld buiten beeld blijven. De aangiftebereidheid onder slachtoffers is opvallend laag, schrijft ze, ook bij nieuwe verschijnselen als online sextortion. ‘Alle betrokken experts waarschuwen voor het probleem van kwetsbare meisjes en jonge vrouwen in Amsterdam die hulp ontberen en geïsoleerd zijn. Voor een beperkte groep meisjes en vrouwen is de situatie werkelijk alarmerend en haast uitzichtloos door een negatieve spiraal van misbruik en geweld.’ Met haar programma ‘Seksuele intimidatie’ wil Halsema voorrang geven aan de veiligheid van vrouwen in openbare ruimte, online en thuis. Een  campagne moet het bewustzijn en de aangiftebereid onder meisjes en vrouwen vergroten. Ook is een nieuwe persoonsgerichte aanpak gestart voor slachtoffers met complexe problemen en overweegt Halsema een meldplicht voor hotels, waar misstanden plaatsvinden.

Hardere straffen
Tot slot bestaat er in de driehoek een collectieve zorg over de uitvoerbaarheid van alle plannen, ‘omdat die niet los gezien kan worden van de beschikbare capaciteit en middelen bij politie en gemeentelijke organisaties’. ‘Ondanks de moeilijke omstandigheden op straat en de krapte in capaciteit lukt het onze mensen om de stad relatief veilig te houden.’ Toch blijft niet alleen geweld tegen agenten en andere hulpverleners een grote zorg, maar ook tegen conducteurs, leerkrachten, journalisten en jeugdwerkers neemt het geweld steeds ernstiger vormen aan. De overheid reageert met harde straffen en zwaardere gewelds- en verdedigingsmiddelen voor politie (stroomstootwapen) en handhaving (pepperspray en bodycams).

Negatieve berichtgeving
Het Trendbeeld spreekt ook van negatieve beeldvorming over de politie, zoals berichten over interne en integriteitsproblemen en etnisch profileren. Experts stellen dat berichtgeving over het geweld tegen de politie nadelige gevolgen kan hebben: het beeld ontstaat dat de politie het gezag aan het kwijtraken is, de verbinding met de wijk verliest en dat het contact met de burger onder druk staat. ‘Doordat burgers het idee hebben dat ze problemen zelf op moeten lossen en de overheid er niet voor hen is, ontstaat er afstand.’ Negatieve berichtgeving over de politie en het probleem van etnisch profileren draagt mogelijk bij aan het toenemend geweld tegen gezagsdragers, staat er ook. Er wordt  verwezen naar een onderzoek naar geweld tegen politieambtenaren. De conclusie is dat verdachten die geweld tegen politie gebruiken zich vaak respectloos en onredelijk behandeld voelen door agenten. ‘Dit maakt dat ze zich gerechtigd voelen om zelf (ook) geweld te gebruiken.’