Burgemeester bezorgd over bestuurscultuur Roermond

Het woord ‘bestuurscultuur’ raakt in Roermond een gevoelige, maar weinig openlijk besproken snaar. Het gesprek erover is niet eenvoudig. Alleen al het uitspreken van het woord zorgt voor onzekere, geprikkelde, nerveuze, boze, emotionele, maar ook opgeluchte reacties. Geen zinnen uit een rake column, maar uit een openbare brief van de Roermondse burgemeester Rianne Donders.

Pittige keuzes
Uitstel van de brief was ‘in het tijdsgewricht waarin wij ons bevinden’ niet te verdragen, ‘ook met het volle besef dat er een (stil) politiek proces gaande is om een lastige begroting te sluiten’. Donders stelt dat de brief enkel is geschreven vanuit de wens ‘dingen nog beter te maken’. Ze wijst erop dat de komende periode geen eenvoudige wordt met 'pittige bestuurlijk en financiële keuzes' en met de gemeenteraadsverkiezingen in het verschiet. ‘Traditiegetrouw is de aanloop naar de verkiezingen een periode waarin de politieke druk op de besluitvorming steeds groter wordt’, weet de burgemeester.

Gespannen verhouding
Waar gaat het dan om? Inderdaad, om de bestuurscultuur. Of: het geheel van normen, waarden, routines en rolopvattingen dat van invloed is op het samenspel tussen raad, college, ambtelijk apparaat en samenleving. In de zeven jaar dat ze burgemeester van Roermond is, heeft Donders veel voorbeelden voorbij zien komen van een ‘gespannen verhouding’ in dat samenspel. Een geleidelijke weg van verandering naar een open en transparante bestuursstijl zou succesvoller zijn dan een radicale verandering, leek het, al was er geen koers op uitgezet en bestond er ook geen helder en gedeeld beeld over. ‘Hoe het was kon het niet blijven, maar hoe het moest worden was ongewis.’

Verbinden
Er is dan ook nog steeds geen sprake van ontspanning in de bestuurscultuur, concludeert Donders, maar wel van vitaal belang dat die verandering wél plaatsvindt. ‘De huidige invulling van ons bestuurlijk en politiek samenspel draagt helaas onmiskenbaar, en in toenemende mate, bij aan negatieve ervaringen en onveiligheid.’ Dat zet zich voort in de samenleving, merkt ze, ‘terwijl het stadsbestuur een verbindende rol zou moeten kiezen in plaats van een verdelende’. Het bestuur in Roermond slaagt er niet in een balans te vinden tussen het benadrukken van verschillen en het verbinden. ‘De verhoudingen staan regelmatig onder druk en de rollen worden snel uitgespeeld tot de machtskaart.’

Slachtofferschap
De verantwoordelijkheid voor die verandering ligt ‘bij ons allemaal’. Donders hoort te vaak dat het nu eenmaal ‘zo gaat’ in Roermond. ‘Maar we mogen onszelf niet als slachtoffers blijven opstellen. Slachtofferschap is een keuze. De tijd voor verandering dringt. Het moet nú.’ De wil om in de politiek álles op te lossen en de eigen inbreng te markeren met eigen politieke geur en kleur gaat ten koste van de daadkracht die nodig is om het algemeen belang te dienen, merkt de burgemeester. Daardoor verliest de politiek haar kracht, wordt ze tandeloos ‘of juist een speelbal van de hardste schreeuwer’. ‘Daarmee ondergraaft de politiek zijn eigen geloofwaardigheid.’

Onfatsoenlijke omgangsvormen
De Roermondse politiek houdt vast aan oude gewoontes en aan cultuurpatronen die niet meer passen bij deze tijd ‘en vraagt zich tegelijk af waarom de kiezer haar belangstelling in de politiek verliest’. Donders wijst op een gewenning aan onfatsoenlijke onderlinge omgangsvormen die zij ‘niet acceptabel’ vindt. Ze wijst erop dat ze zichzelf als voorzitter van de raad zelf moet verdedigen als zij wordt beticht van het niet bewaken van het democratische proces, ‘terwijl u allemaal onderdeel bent van datzelfde proces en u ook tekortgedaan wordt als de stelling van de indiener klopt’.

Groeiende gelatenheid
Donders kan overigens zelf best een stootje hebben. ‘Het gaat om de groeiende gelatenheid waarmee aanvaard wordt wat niet normaal is.’ Wie zwijgt, stemt toe, concludeert ze. De tijd van haar ‘begrip voor de complexiteit van de bestuurscultuur’ is voorbij. Donders vraagt eenieder op te komen voor waar ze werkelijk voor staan en zich daar individueel en samen naar te gedragen en elkaar daarop aan te spreken. ‘De manier waarop vrijheid van meningsuiting wordt gebruikt kan alles maken en breken.’

Stroperigheid
Donders gaat daarna, de brief telt ruim vijf kantjes, in op de ambtelijke organisatie die volop bezig is met een ‘ontwikkeltraject’. De organisatie moet niet losstaan van samenwerking met gemeenteraad en college, maar wel onafhankelijk zijn in haar advisering. Aan het eind van het traject moet een deel van de ergernissen over de ambtenarij zijn opgelost. ‘Tegelijk kan de organisatie niet het enige gremium zijn dat wendbaar, weerbaar en dienstbaar is.’ De bestuurslagen moeten ook veranderen in manier van werken en omgangsvormen. Het alles overal aan de kaak stellen zorgt namelijk voor ‘stroperigheid’ en kost energie en tijd van het college en de ambtelijke organisatie ‘dat alsmaar wil voldoen aan die druk’.

Onnodig kwetsbaar
Het college op zijn beurt maakt zijn agenda ondergeschikt aan de politieke profileringsdrang van de raad ‘en doet zichzelf tekort in zijn verantwoordelijkheid als dagelijks bestuur. Het is voor het college ‘lastig keuzes maken’, omdat die veelal ernstig worden bekritiseerd. ‘Die zekerheid maakt het college onnodig kwetsbaar.’ Donders wil voorkomen dat het beeld ontstaat dat zij zich ‘alleen voelt staan’, want dat is volgens haar juist niet zo. Velen voelen zich in het huidige bestel onzeker, ongemakkelijk en onveilig, constateert ze. Maar de dialoog over die gevoelens blijft uit. ‘Dat kan niet zo voortgaan.’ Ook beseft Donders dat ze met de brief ‘persoonlijk risico’ loopt, omdat ze met de openbaarheid ervan ‘een wissel trekt op de samenwerking’. ‘Maar ik verkies die kwetsbaarheid boven zwijgen.’