Ambtenaar wees terecht op maatschappelijke misstand

Een werknemer bij een overheidsinstelling, die vermoedde dat er niet rechtmatig werd omgegaan met overheidsgeld, heeft terecht gewezen op een maatschappelijke misstand, concludeert het Huis voor Klokkenluiders in een pas verschenen rapport. De misstand kon volgens het Huis ontstaan door een organisatiecultuur waarin te weinig aandacht was voor een integere omgang met overheidsgeld.

Intern onderzoek: geen misstand
De vermoede misstand speelt tussen 2010 en 2016. Tijdens zijn werk constateert de werknemer een aantal situaties waarvan hij vermoedt dat collega’s en leidinggevenden in strijd met wettelijke voorschriften handelen door niet rechtmatig om te gaan met overheidsgeld. Het gaat om onjuist declaratiegedrag en oneigenlijk gebruik van transportmiddelen van de werkgever. Na de interne melding van de vermoedens door de werknemer stelt de werkgever een onderzoekscommissie in. Die concludeert dat er geen sprake is van concrete vermoedens van een misstand. Aanvullend intern onderzoek naar één van de gemelde situaties leidt tot dezelfde conclusie. De werknemer is het hier niet mee eens en stapt naar het Huis voor Klokkenluiders.

Onterecht gedeclareerde hotelkosten
Het Huis doet onderzoek naar vier specifieke situaties. In twee situaties is het oordeel dat een wettelijk voorschrift is geschonden, omdat op onrechtmatige wijze met overheidsgeld is omgegaan. Het eerste geval gaat om onterecht gedeclareerde reiskosten voor het volgen van meerdaagse cursussen op een externe cursuslocatie. Werknemers mogen geen hotelkosten declareren, omdat zij op andere vestigingen van de werkgever vlakbij de cursuslocatie kunnen overnachten. Minimaal 17 werknemers overnachten toch in een hotel en declareren reiskosten naar en van de cursuslocatie om die overnachtingen te bekostigen. Zij vullen declaraties niet naar waarheid in en handelen zo in strijd met de interne regelgeving. Twee leidinggevenden kennen de situatie, maar geven toch akkoord op de onjuiste declaraties. Hierbij wordt dus niet op rechtmatige wijze met overheidsgeld omgegaan.

Teambuilding in Italië
In het tweede geval willen werknemers een teambuildingsbijeenkomst houden op een locatie in Italië. Maar een teambuildingsbijeenkomst is geen doeleinde waarvoor werknemers een vliegtuig van de werkgever mogen gebruiken. De leidinggevende stelt daarom voor om de vlucht voor de teambuilding te combineren met een trainingsvlucht. Dit voorstel wordt in het MT besproken en goedgekeurd. Uit het onderzoek blijkt dat het doel ‘training’ niet centraal staat bij de vlucht, maar het afzetten en ophalen van de collega’s voor de teambuildingsbijeenkomst in het vakantiehuis van een van de werknemers. De kosten van het vliegen naar de locatie, de catering onderweg en de verblijfskosten van de deelnemers ter plaatse (appartement en huurauto) staan niet in verhouding tot het voor teambuilding beschikbare budget. Wederom is er sprake van overtreding van interne regelgeving en het op niet rechtmatige wijze omgaan met overheidsgeld.

Maatschappelijke belang in geding
Bij deze situaties zijn meerdere werknemers betrokken. Bovendien gebeurt alles met medeweten en toestemming vanuit de leiding. Zij faciliteren de werknemers zo om in strijd met interne regelgeving te handelen. Kosten komen voor rekening van de betreffende werkgever, een overheidsorganisatie, waarvan het Huis voor Klokkenluiders wegens garanties op anonimiteit de naam niet vrijgeeft. Als het Huis de twee situaties in samenhang bekijkt, dan wijzen die op een organisatiecultuur, waarin leidinggevenden dergelijk gedrag tolereren en er te weinig aandacht is voor integer handelen met overheidsgeld. Het Huis concludeert in het onderzoek dan ook dat er sprake was van een misstand waarbij het maatschappelijk belang in het geding was. Volgens het Huis heeft de werkgever na het interne onderzoek voldoende maatregelen getroffen om te voorkomen dat deze situaties zich zullen herhalen. Werknemers zijn op hun gedrag aangesproken en de werkgever heeft een (nog lopend) cultuurprogramma opgestart met de nadruk op integriteit en regelgeving.

Werkgever handelde onjuist bij intern onderzoek
Na het onderzoeken van enkele aspecten van de procedure van het interne onderzoek van de werkgever oordeelt het Huis dat die niet altijd juist heeft gehandeld. Zo gaat de werkgever in de procedure uit van de juiste regelgeving, maar in de praktijk wordt deze niet altijd op de juiste wijze toegepast. Verder neemt de werkgever zonder geldige reden persoonlijke informatie van de melder op in het rapport van het interne onderzoek. De werknemer krijgt niet de gelegenheid het rapport in te zien om te controleren of het wat er over hem in het rapport staat juist is. Vervolgens maakt de werkgever dit rapport, zonder de persoonlijke informatie volledig te verwijderen, openbaar. Door die werkwijze gaat de werkgever onzorgvuldig om met de identiteit van werknemer. Ook informeert de werkgever de werknemer niet tijdig en volledig over de resultaten van het interne onderzoek.