Ambtenaar mentaal voorbereiden op de Big Bang

Op 1 januari 2020 treedt de Wet normalisering rechtspositie ambtenaren in werking. Nog maar 22 maanden te gaan dus, maar veel overheden blijken er nog niet mee bezig. Anton Revenboer, senior manager publieke sector bij BDO Advisory, waarschuwt dat gemeenten toch echt eens moeten beginnen met de voorbereidingen van de invoering van de Wnra. Hij heeft nog weinig echt concrete voorstellen gezien. Hij vreest dat bij gemeentesecretarissen nog weinig bekend is wat de nieuwe wet precies inhoudt. ‘2020 lijkt ver weg, maar dat is het niet’, zegt hij. 

Minstens vijfhonderd instellingen worden met de Wnra geconfronteerd: behalve de 380 gemeenten zijn dat de provincies, waterschappen, gemeenschappelijke regelingen en zelfstandige bestuursorganen. De nieuwe wet leidt ertoe dat de rechtspositie van deze ambtenaren zoveel mogelijk wordt gelijkgetrokken met die van werknemers in het bedrijfsleven. Ze verliezen hun aanstelling, krijgen daarvoor in de plaats een arbeidsovereenkomst maar behouden wel hun ambtenarenstatus. Dat wil zeggen dat de ambtseed, integriteitseisen en de beperking van grondrechten – zoals de vrijheid van meningsuiting – voor hen blijft gelden.

Brandjes blussen
Voor ambtenaren zelf is de kern van de wetswijziging de nieuwe arbeidsovereenkomst. In de media is de term big bang al gevallen: op 1 januari 2020 worden alle eenzijdige aanstellingen in één klap omgezet in tweezijdige arbeidsovereenkomsten. Dat suggereert een eenvoudige overgang – hetzelfde document met een ander etiket erop. Revenboer: ‘Als je er zó tegenaan kijkt, dan loop je een groot risico. Het is veel meer. Zo zal de rechter in 2020 met de bril van dat moment naar reorganisaties en disputen daarbij kijken. Je zult dus nu al bij reorganisaties de Wnra-bril van 2020 moeten opzetten.’ De operatie heeft juridische consequenties, financiële en zelfs psychologische: honderdduizenden ambtenaren worden werknemer en vrezen wellicht voor slechtere arbeidsvoorwaarden. Zij moeten mentaal worden voorbereid. De veranderingen moeten goed landen in de organisatie, waar onrust kan worden verwacht. De ondernemingsraad moet vroegtijdig bij dit programma worden betrokken, adviseert Revenboer. ‘Goed communiceren is van belang, dat voorkomt achteraf brandjes blussen.’

Andere cultuur
Revenboer benadrukt dat de hele operatie veel vragen zal oproepen en dat antwoorden niet altijd voor de hand liggen. Daarom moeten gemeenten zelf snel op pad om kennis op te doen, vooral op het gebied van het private arbeidsrecht, dat juridisch heel anders is dan het vertrouwde publiekrechtelijke arbeidsrecht, en een andere cultuur en kleuring kent. ‘Dat kan wel eens lastig worden voor HR-managers die jarenlang hun arbeidszaken hebben gedaan binnen het publiekrechtelijke ambtenarenrecht.’

Het onderschatten van de impact op medewerkers noemt Revenboer een mogelijke valkuil. Die hebben hun oordeel over de Wnra al snel klaar: makkelijker ontslag, geen wachtgeld meer, lagere transitievergoeding. Nu kunnen ambtenaren relatief makkelijk procederen, via bezwaarschriften op bijvoorbeeld een ontslagbesluit, en dat wordt strakker. ‘Voor dit alles is kennis van communicatie en van enige psychologie vereist, en ook een empathische instelling. Veel gemeenten zijn daartoe op dit moment onvoldoende in staat. Die bewustwording zou bovenaan de agenda moeten staan.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 4 van deze week. (inlog)