‘Ambtenaar komt in vuurlinie te staan’

Als de overheid aan burgers zelf vraagt om oplossingen te zoeken, roept dat vragen op over de democratische legitimiteit. ‘De wethouder is niet langer meer degene die beslist. En de ambtenaar komt in de vuurlinie te staan’, aldus Overheidsmanager van het Jaar 2014 Maarten Hajer.

Wie beslecht conflicten?
Hajer, directeur van het Planbureau voor de Leefomgeving, maakt zijn opmerkingen over een meer faciliterende overheid in een recent interview met Sociale Vraagstukken. ‘Stel, de gemeentelijke plantsoenendienst komt vanwege een verminderd budget niet langer schoffelen, en buurtbewoners nemen deze taak over. Dan nemen de buurtbewoners zich vaak voor er echt iets van te maken. Maar wat als het voetbalveldje zo plaatsmaakt voor een border voor ruikers? Wat als de hondenbezitters het aan de stok krijgen met de bloemenliefhebbers? Wie gaat dat conflict beslechten? Nu kon je in de oude situatie bij de wethouder protesteren als de plantsoenendienst al te ijverig te werk ging, maar in de nieuwe situatie? De wethouder is niet langer meer degene die beslist. En de ambtenaar komt in de vuurlinie te staan.’

Ambtenaar moet de straat op
Volgens hem vergt een kleinere overheid van ambtenaren dat ze meer dan voorheen eropuit trekken, goed kunnen communiceren, conflicten weten op te lossen en vaardig zijn in netwerken. ‘Het zijn vooral de street-level bureaucrats die de continuïteit en kwaliteit van overheid én samenleving bewaken. Ambtenaren moeten de straat op.’ Hij doelt hier voornamelijk op professionals die gepokt en gemazeld zijn en alles al een keer voorbij hebben zien komen. ‘Wijkagenten en welzijnswerkers en andere professionals die zich onder de mensen bewegen en kunnen improviseren. En die zich idealiter gesteund weten door een overheid die faciliteert, eenvoudige regels opstelt, die hun ruimte gunt en waar nodig middelen ter beschikking stelt.’

Aantal beleidsambtenaren fors naar beneden
Wat Hajer betreft zijn professionals nog hard nodig als zaken aan burgers zelf worden overgelaten. Tijdens het interview wijst hij op twee ministeriële gebouwen die heel hoog de lucht insteken. ‘Daar zou minstens de helft vanaf kunnen. Het aantal beleidsambtenaren kan fors naar beneden. Maar daar staat tegenover dat professionals “op de straat” hard nodig zijn, ook straks. Mensen dus die zich staande weten te houden op moeilijke plekken, zoals de Schilderswijk of de Transvaalbuurt in Den Haag.’

Ambtenaar te weinig geschoold
De overheid moet zich volgens Hajer binnenstebuiten keren. ‘Maar alleen het idee al van een overheid die zich niet boven maar naast de burger plaatst, jaagt menig ambtenaar op de kast. Want wat als hij straks plotseling in de vuurlinie staat, en niet langer tegen de burger kan zeggen: “U moet dit doen omdat de wethouder of de minister wil dat u dit doet”? Hij zou dan bijvoorbeeld een beraad van buurtbewoners kunnen organiseren. Het punt is echter dat ambtenaren nog te weinig geschoold zijn in deze manier van werken. En dan heb ik het nog niets eens over de burger, die ook nog moet beseffen dat het beheer van collectieve goederen collectief denken vereist.’