Maatschappelijke impact met hulp van marktpartij

Outcomes academy richt zich op resultaat

De lockdown gooide in 2020 roet in het eten bij menig opleidingstraject. Voor cursussen en leergangen die floreren bij intensief contact tussen deelnemers was in de anderhalvemetersamenleving even geen ruimte. Zo ook voor de kersverse Outcomes Academy van de Erasmus Universiteit Rotterdam, die eigenlijk in 2020 van start zou gaan, maar vanwege corona werd afgelast. Toch blijven de ambities achter de leergang onverminderd groot. De aanbieders van de cursus willen een nieuw ‘ecosysteem van kennis’ opbouwen bij de overheid, dat de financiering van het sociaal domein op zijn kop zou kunnen zetten.

Waar gemeenten gewend zijn om uitgaven te controleren op doelmatigheid, wil de Outcomes Academy ambtenaren helpen om te denken in termen van maatschappelijke impact. Door te ‘sturen op resultaat’ kunnen schaarse gemeenschapsmiddelen efficiënter worden ingezet. Ook kan innovatie worden gestimuleerd door met inzet van privaat kapitaal nieuwe aanpakken te ontwikkelen en te testen.

Een concreet voorbeeld: de gemeente Den Haag wist onlangs 3 miljoen euro te besparen met een nieuwe aanpak van schulden, armoede en gezondheidsproblemen bij kwetsbare gezinnen. Die integrale aanpak, genaamd Sociaal Hospitaal, werd gefinancierd door middel van een ‘pay-for-success’-contract, ook wel een Social Impact Bond genoemd. Daarbij komt de financiering in eerste instantie vanuit een private partij. Als de vooraf afgesproken maatschappelijke resultaten zijn behaald, betaalt de gemeente, vanuit de geboekte besparingen, de investeerder met rendement terug.

Weinig innovatie
De Social Impact Bond (SIB) wordt sinds een jaar of acht steeds vaker gebruikt om lastige maatschappelijke kwesties aan te pakken, schrijven journalisten Menno Bosma en Hans van de Veen in hun onlangs verschenen boek De belofte van de Social Impact Bond. Waar het instrument in het begin vooral werd ingezet bij arbeidstoeleiding van bijstandsgerechtigden, is de SIB de laatste jaren ook te vinden op het terrein van schuldhulpverlening en gezondheidsinterventies. Toch benutten we in Nederland, een handjevol goede voorbeelden daargelaten, nog niet de volledige potentie van de SIB’s, vinden Bosma en Van de Veen. ‘Wat we zien is dat het vooral eenzijdig als kostenbesparingsinstrument wordt gebruikt’, licht Bosma toe, ‘en dat beproefde aanpakken steeds worden herhaald. Steeds met maar één uitvoerder, die maar één methode toepast. Op die manier vindt er weinig innovatie plaats.’

Zo komt de SIB niet goed tot zijn recht, vinden ze. Dat komt vooral doordat er bij de overheid nog te weinig kennis is van het instrument, concluderen ze in hun boek. Bosma: ‘Wat er nu vaak in de praktijk gebeurt: de investeerder of de intermediair haalt de uitvoerder erbij, en die bepalen onderling hoe het probleem wordt opgelost. De gemeente zou daarin een actievere rol kunnen spelen. Die zou kunnen zeggen: laten we verschillende aanpakken tegelijk toepassen. Maar gemeenten beperken zich vaak tot het over de schutting gooien van het probleem, en houden zich niet zo bezig met hoe het probleem wordt opgelost. Dat laten ze nog te veel over aan investeerder en intermediair.’

Bovendien wordt de kennis die er in de gemeentelijke organisatie is, nog te weinig gedeeld. Van de Veen: ‘Tot nu toe hangt het heel erg af van één of twee bevlogen ambtenaren, of een bevlogen wethouder. Het zit niet structureel in de organisatie.’ Daarom pleiten beide auteurs voor een ‘ecosysteem’ waarin kennis en ervaringen met betrekking tot SIB’s kunnen worden gedeeld. Daarin zou de rijksoverheid een sturende rol moeten hebben.

Eerste stap
De Outcomes Academy is een eerste stap richting zo’n ecosysteem. Karen Maas, hoogleraar Accounting & Sustainability aan de Open Universiteit en academisch directeur van het Impact Centre Erasmus, is een van de ontwikkelaars van de leergang. ‘Er is veel interesse in resultaatfinanciering’, ziet Maas, ‘maar nog weinig kennis. Iedereen vindt het leuk, maar ook wel heel moeilijk.’ Ze noemt twee punten waar gemeenten volgens haar beter over na zouden kunnen denken. ‘Ten eerste: wat weeg je mee? Vaak wordt nu alleen gekeken naar gerealiseerde besparingen. Maar als je gaat afrekenen op impact, kan het zijn dat er veel meer wordt afgerekend dan alleen de besparing die er wordt gemaakt.’

Die focus op directe besparingen, waar de bredere maatschappelijke baten buiten beschouwing worden gelaten, creëert ook perverse prikkels. Een kortstondige besparing op de bijstand kan bijvoorbeeld worden gerealiseerd door een bijstandsgerechtigde aan een tijdelijke, onzekere baan te helpen, maar dat betekent niet altijd dat die bijstandsgerechtigde op de lange termijn beter af is.

Ook vindt Maas dat gemeenten vaker met verschillende aanbieders tegelijk zouden kunnen werken, in plaats van in elke SIB maar één methode te testen. ‘Een gemeente zou kunnen zeggen: ik heb een probleem, en iedereen die het denkt te kunnen oplossen, mag meedoen. Maar dat gebeurt nog bijna nooit.’

De Outcomes Academy is opgezet in samenwerking met Social Finance NL, een social enterprise die advies geeft over het meten en financieren van maatschappelijke impact. Ruben Koekoek, managing director van Social Finance NL, beaamt dat gemeenten pro-actiever zouden moeten zijn bij het vormgeven van SIB’s. ‘Als je een uitvoerder gaat betalen op basis van uitkomsten die ze zelf hebben aangedragen, dat is de wereld op z’n kop. Je moet als outcome payer zelf aangeven wat de resultaten zijn die jij wil meten en belonen. Pas als je dat huiswerk hebt gedaan, kun je in gesprek gaan met investeerders en uitvoerders.’

Daarom is het volgens Koekoek essentieel dat gemeenten goed begrijpen hoe SIB’s werken. ‘Alleen als je weet hoe het werkt, dan kun je de markt echt inzetten voor jouw doelen. En voorkomen dat de markt jou inzet voor financieel rendement. Want als ambtenaar vertegenwoordig je het belang van de gemeenschap, en de belastingbetaler.’

Niet geschikt
De leergang Outcomes Academy, die eigenlijk in 2020 voor het eerst zou plaatsvinden, is vanwege corona verplaatst naar 2021. ‘Er waren best wel wat aanmeldingen’, vertelt Koekoek. Maar er werd besloten dat het format van de leergang niet geschikt is voor een online omgeving. Of er dit jaar genoeg aanmeldingen zijn, en wanneer de leergang offline zou kunnen plaatsvinden, is nog onduidelijk. ‘Het zou kunnen dat we te veel op de troepen vooruit lopen’, oppert Maas.

Tegelijkertijd merkt ze dat de belangstelling voor het onderwerp nog steeds groeit. Bovendien zou de coronacrisis, waardoor gemeenten extra taken hebben gekregen en nog krapper in de financiën zitten, een extra motivatie kunnen zijn om met nieuwe instrumenten te gaan werken. Het is inderdaad een logische tijd om met resultaatfinanciering aan de slag te gaan, vindt ook Koekoek. Maar dan moeten gemeenten het wel zien als méér dan alleen een besparingsinstrument, voegt hij meteen toe.