Gaan we normaal doen?

Ambtenaren bij een waterschap hebben vergeleken met hun collega’s van andere overheden de beste arbeidsvoorwaarden weten binnen te slepen. De waterschappen hebben sinds 1993 de hoogste loonontwikkeling doorgemaakt, de sector rijk de laagste.

‘Het verschil tussen die sectoren is 7,1 procent sinds 1993’, legt Jaap Uijlenbroek uit. Als bijzonder hoogleraar van de Albeda- leerstoel arbeidsvoorwaardenvorming publieke sector in Leiden heeft hij gekeken naar de ontwikkeling van arbeidsvoorwaarden bij de verschillende overheidssectoren. Hoewel normaal gesproken geldt: hoe dichter bij het vuur des te meer voordeel, geldt dat volgens de bijzonder hoogleraar zeker niet voor het afsluiten van de ambtenarencao’s. ‘De sectoren die op de grootste afstand staan van het kabinet zijn in staat geweest om cao’s af te sluiten die boven die nullijn liggen. Kijk maar naar de rijksambtenaren en defensie, die hebben nog steeds geen cao terwijl de gemeenten en provincies al wel afspraken hebben kunnen maken. Daarbij moet ik wel zeggen dat dit hele povere loonontwikkelingen betrof in 2010. De recent afgesloten cao’s bij gemeenten en provincies zijn ruimer.’

Hij nuanceert het beeld dat uitsluitend ambtenaren de dupe zijn van een nullijn of gebrek aan nieuwe cao-afspraken. ‘Alle publieke sectoren worstelen met de nullijn, alhoewel die niet meer van kracht is.’ Voor de nabije toekomst ziet Uijlenbroek nog geen ingrijpende veranderingen op de loonstrookjes van ambtenaren plaatsvinden. ‘Er zit wel wat beweging in de loonontwikkelingen, het kabinet heeft de nullijn inmiddels ook losgelaten maar het is karig. En die karigheid gaat tot weerstand leiden, dat zie je ook duidelijk bij de vakbonden ontstaan.’

De beknibbeling heeft gevolgen voor het zelfbeeld van de ambtenaar, de ambtelijke trots is gekrenkt. Toch denkt Uijlenbroek – in het dagelijks leven directeur-generaal Rijksvastgoedbedrijf – dat er heel wat meer voor nodig is om het arbeidsethos van de Nederlandse ambtenaar te veranderen. ‘De loonontwikkeling begint wel links en rechts pijn te doen, maar mijn overtuiging is dat dat die loyaliteit niet beïnvloedt. De Nederlandse ambtenaren zitten niet elke dag aan hun salaris te denken.’

Pijnlijk gegeven
Maar dan is er nóg een pijnlijk gegeven. Recente cijfers van het CBS en berekeningen van het Financieele Dagblad geven aan dat het verschil in loonontwikkeling met de private markt nog steeds erg groot is. Terwijl het cao-loon in het bedrijfsleven in 2014 met gemiddeld 1,1 procent steeg, was dat voor ambtenaren slechts 0,5 procent. Als je de percentages van de afgelopen vier jaar bij elkaar optelt, worden de verschillen nog duidelijker. De ambtenarenlonen stegen met 1,9 procent terwijl dat voor het bedrijfsleven gemiddeld maar liefst 5,4 procent was. Het verschil is bijna een procent per jaar.

De achterstand van lonen in vergelijking met het bedrijfsleven baart Jaap Uijlenbroek vooralsnog geen grote zorgen. ‘Het trekt altijd wel bij, zij het met horten en stoten, dat is ook de conclusie van het CPB.’ Over de uitzonderlijke situatie van de rijksambtenaren, wier cao in 2010 reeds verliep, maakt hij zich wel zorgen. ‘De eerste twee jaren was er misschien nog wel wat begrip, snapten ze dat er pas op de plaats gemaakt moest worden. Maar je ziet nu dat de emmer vol is en dat de bonden positie gaan nemen.’

Voor de partijen aan de onderhandelingstafel heeft hij een duidelijke boodschap: ‘Stap over je eigen schaduw heen. Werkgevers moeten met het verleden breken en zeggen: “We hebben veel schaarste gehad en we gaan nu ook weer normaal gaan doen.” Ze moeten wat betreft loonontwikkeling kijken naar de rest van de arbeidsmarkt. De vakbonden moeten beseffen dat alles wat in het verleden verloren is gegaan niet in één cao ingehaald kan worden.’

Hoe de toekomst van de ambtenarencao’s er uit zullen gaan zien, is nog niet duidelijk. Ook de harmonisatie van de ambtelijke rechtspositie speelt hier een rol. De hoogleraar ziet de mogelijkheid van één cao voor alle decentrale overheden, maar sluit een reflex naar behoud voor eigenheid ook niet uit. Ook van een derde mogelijkheid zou hij niet vreemd opkijken; verschillende cao’s voor grote en kleine gemeenten.

Voor iedere ambtenaar
De pensioenpremie voor werknemers en werkgevers gaat omlaag. De totale pensioenpremie daalt met 3,7 procent waardoor de koopkracht stijgt en er ruimte beschikbaar komt voor hogere bruto lonen. Het totale effect voor werknemers kan oplopen tot 1,6 procent. Verder wordt het VUT-overgangsrecht beperkt, in lijn met de versobering van het pensioen. Binnen de pensioenregeling zijn ook verbeteringen overeengekomen.

Loonsom van 46 miljard
Met bijna een miljoen werknemers zijn de 14 publieke sectoren tezamen de grootste werkgever van Nederland. Ze hebben gezamenlijk een loonsom te besteden van ruim 46 miljard euro. Meer dan 90 procent daarvan wordt uitgegeven aan primaire arbeidsvoorwaarden, sociale lasten en pensioenen. (Bron: arbeidenoverheid.nl)

Waar is ambtenaar dit jaar beste af?
Gemeente *
- Alle gemeenteambtenaren salarisverhoging van 50 euro per maand.
- Eenmalig bedrag van 350 euro
- Salaris met 1 procent omhoog. (Voor de laagst betaalden betekent dit een loonontwikkeling van circa 4 procent. Voor degenen die gemiddeld verdienen, is dit circa 2,5 procent.)

Secundair
• Individueel keuzebudget (IKB): vakantieuitkering, eindejaarsuitkering, het levensloopbudget en het bovenwettelijke vakantieverloftegoed. Het IKB-tegoed kan onder andere worden ingezet ten behoeve van verlof, uitbetaling, reservering en inkoop van extra pensioen.
• Bij een voltijds aanstelling alle medewerkers een vakantieaanspraak van 158,4 uur per jaar.144 uur is hiervan “wettelijk verlof”.
*De cao loopt tot 1 januari 2016.

Provincie*
- Eenmalige bruto uitkering van 450 euro (voor fulltimers).
- Loonstijging van 2 procent per 1 januari 2015

Secundair
• Tijd- en plaats-onafhankelijk werken
• Individueel keuzebudget (IKB): vakantieuitkering, eindejaarsuitkering, het levensloopbudget en het bovenwettelijke vakantieverloftegoed. Het IKB-tegoed kan onder andere worden ingezet ten behoeve van verlof, uitbetaling, reservering en inkoop van extra pensioen.
*De cao loopt tot en met 31 december 2015

Waterschappen
De cao-onderhandelingen liggen stil. De inzet van de bonden: een loonsverhoging van 3,25 %.

Rijk
De cao-onderhandelingen tussen bonden en werkgever zitten muurvast. De rijksambtenaren hebben al vier jaar geen nieuwe cao. De werkgever gaat uit van een nullijn. De eis van de bonden: 3 procent loonsverhoging voor 2015, exclusief een inhaalslag voor de afgelopen vier jaar.
(bron: FNV Overheid)