Broodnodig vers bloed

Jonge trainees voorzien de overheid in crisistijd van nieuw elan. De belangstelling onder hoogopgeleiden en gemeenten is groot. ‘Trainees bezitten vernieuwende denkkracht en zijn kritischer.’

Op feestjes kreeg Suus van Rooijen (26)  weleens meewarige blikken toegeworpen als ze vertelde dat ze ambtenaar wilde worden. Het weerhield haar er niet van om voor een traineeship bij de gemeente Peel en Maas te kiezen, integendeel. ‘De vooroordelen over ambtenaren, zoals de stroperigheid en de negen-tot-vijf-mentaliteit kende ik, maar ik ben er heel open ingegaan. En heb gemerkt dat ze allesbehalve waar zijn. In Peel en Maas wordt hard gewerkt. Ik zie veel ambitieuze mensen om me heen, ook de gedrevenheid is groot. Je kunt van ’s ochtends zeven tot ’s avonds tien uur op het gemeentehuis aan de slag en ook vanuit huis kan ik op het netwerk. We hebben flexibele werkplekken en er is ruimte voor ontwikkeling. Als je iets opvalt, wordt er iets mee gedaan of je mag er zelf mee aan de slag.’

Van Rooijen is nu bijna twee jaar trainee bij de Limburgse gemeente, met Panningen als standplaats. Haar enthousiasme, gedrevenheid en ambitie spatten ervan af, tijdens het interview op haar thuiswerkplek. ‘Voor mij was een traineeship een logische stap. Ik had algemene sociale wetenschappen gestudeerd; een brede, wat vage opleiding waar ik veel theoretische kennis had opgedaan. Ik wilde de non-profit sector in, iets doen voor andere mensen.’ Omdat Van Rooijen ook nog extra scholing en coaching op haar wensenlijst had staan, ging ze op zoek naar een traineeship en kwam uiteindelijk via JS Consultancy terecht bij de fusiegemeente Peel en Maas.

‘Ik heb bewust voor een niet al te grote gemeente gekozen. Peel en Maas telt 43.000 inwoners en zo’n 300 ambtenaren. Bij een kleine gemeente is er in mijn ogen veel meer ruimte om met ideeën te komen die je vervolgens zelf kunt uitvoeren. Ook zijn er korte lijnen. Ik loop zo bij de wethouder binnen.’

Meerwaarde
Naast de afwisseling in het werk en de diversiteit aan opdrachten vindt Van Rooijen de opleidingsdagen, de coaching en het netwerk met andere trainees – van ook andere traineeprogramma’s – van grote meerwaarde. ‘Het is leuk en leerzaam om je ervaringen te delen en van anderen te horen waar ze mee bezig zijn en hoe ze iets aanpakken.’

Lonneke Zwinkels, programmamanager Jong Talent van JS Consultancy, ontwikkelt opleidingsprogramma’s. Ook traint en coacht ze trainees, waaronder Suus van Rooijen. Het bedrijf begeleidt momenteel negentig trainees en starters voor ruim 34 verschillende overheidsorganisaties, met name gemeenten en waterschappen. De belangstelling voor traineeships is volgens Zwinkels enorm, zowel onder jong opgeleiden als onder overheidsorganisaties. ‘We hadden vorig jaar twee vacatures bij een kleine gemeente en daar kwamen 140 reacties op. En recenter, op twaalf traineeplekken in Haarlemmermeer en Den Helder, kwamen honderden reacties binnen. Zelfs voor een uithoek als Den Helder.’

De krapte aan banen speelt zeker mee, maar dat is volgens Zwinkels beslist niet de belangrijkste drijfveer. ‘Jonge, hoog opgeleide mensen willen zich nog niet meteen vastleggen op een specifieke functie of een specifieke werkgever, maar eerst rondkijken. Daarnaast vinden ze het opleidingsdeel van een traineeprogramma heel belangrijk. Voor leren en ontwikkelen ­willen ze ruimte krijgen.’

De trainees kiezen daarnaast bewust voor het openbaar bestuur. ‘Ze hebben de behoefte om een maatschappelijke bijdrage te leveren en hebben het idee dat de collegialiteit in de publieke sector groter is dan in het bedrijfsleven.’

Projectleider van het traineeprogramma De Toekomst van Brabant, Marjon van de Rijt, deelt de ervaringen en observaties van Zwinkels. De vierde lichting van dit keer veertig trainees (588 aanmeldingen), is deze maand aan de slag gegaan bij negentien werkgevers: gemeenten, waterschappen, het Samenwerkingsverband ­Regio Eindhoven (SRE) en de provincies Brabant en Gelderland.

‘De jongeren kiezen voor de overheid omdat het een veelzijdige werkgever is, waar complexe, maatschappelijke vraagstukken spelen. Dat is interessant voor hoogopgeleide mensen. Het feit dat trainees bij ons tussen verschillende bestuurslagen rouleren, is voor velen een extra trigger.’ De trainees wisselen elke acht maanden van werkgever: dat kan een grote of kleinere gemeente zijn, een samenwerkingsverband, provincie of waterschap.

Bewuste keuze
Alwin Groen (23) is een van de trainees van de ‘vierde lichting’ van de Toekomst van Brabant. Na een bachelor sociale ­geografie studeerde hij af in economische geografie ‘omdat het belangrijk is om ruimtelijke ordening en economie te ­integreren’.

Begin deze maand is Groen begonnen bij de sector strategie van de gemeente Eindhoven. Hij heeft bewust voor een traineeship gekozen. ‘Ik wil graag werken bij een gemeente of stad die zich bezighoudt met internationale projecten en een internationale focus op het gebied van de ruimtelijke economie. Dit traineeship gaf daartoe een ideale kans, aangezien Brainport Eindhoven sterk internationaal is gericht.’ Wat voor Groen ook meespeelde, is dat er nauwelijks startersbanen zijn. Een traineeship is vandaag de dag vrijwel de enige mogelijkheid om bij de overheid binnen te komen.

Hoewel de inhoud van de functie en een werkplek bij de – lokale – overheid voor Groen de belangrijkste reden is om aan het traineeship deel te nemen, noemt hij de opleidingsdagen en het netwerken met de mede-trainees wel waardevol. ‘Naast trainingen gericht op je persoonlijke ontwikkeling, krijgen we ook trainingen op het gebied van de organisatie van de ­Nederlandse overheid. Er wordt uitgelegd hoe de overheid werkt en hoe bestuurlijke verhoudingen liggen. Dit lijkt me nuttig, omdat je snel doorkrijgt hoe een ambtelijke organisatie in elkaar zit.’

Honger
De eerste standplaats van Onno Quispel, collega-trainee bij de Toekomst van Brabant, is het waterschap Aa en Maas. Na een opleidingstraject van vmbo, mbo naar de hbo-opleiding bestuurskunde/overheidsmanagement (met bijvakken politicologie/bestuurskunde op de universiteit), heeft Quispel nog steeds honger naar kennis, persoonlijke ontwikkeling én werk­ervaring. ‘Ik wil graag blijven investeren in mezelf. Een traineeprogramma is een uitstekende vervolgstap na mijn studie.’

Quispel heeft bewust voor een traineeship bij de overheid gekozen. ‘Omdat ik mij ­betrokken voel bij de vraagstukken waar overheden zich over buigen. Daarnaast vind ik de complexe omgeving van de overheid veel leuker dan die van het bedrijfsleven. Er zijn tal van factoren waar je rekening mee moet houden: het is veel meer dan alleen een som van winst en verlies. Dat maakt het werken voor de overheid zo uitdagend.’

De belangstelling voor traineeships is niet alleen onder hoogopgeleiden groot, ook werkgevers halen graag jong talent binnen. Ondanks de bezuinigingen en reorganisaties, zo ondervinden Zwinkels van JS Consultancy en Van de Rijt van De Toekomst van Brabant. Van de Rijt: ‘Ik had gedacht dat het steeds moeilijker zou worden, maar niets is minder waar.’ Dit keer zijn ook de provincie Gelderland en de gemeente Woensdrecht aangehaakt, terwijl – op twee gemeenten na – alle werkgevers opnieuw trainees hebben ­binnengehaald.

‘Werkgevers zien in dat ze moeten vernieuwen. Niet alleen omdat het personeelsbestand vergrijsd en er straks een personeelstekort dreigt, maar ook omdat ze de organisatie willen vernieuwen en een aantrekkelijke werkgever willen zijn’, stelt Van de Rijt. ‘De trainees hebben een andere blik, bezitten vernieuwende denkkracht en zijn vaak kritischer.’

‘Gemeenten zien de noodzaak om jonge mensen binnen te halen’, weet ook Zwinkels uit ervaring. ‘Trainees kunnen bijvoorbeeld veel beter lijntjes leggen tussen de verschillende beleidsvelden en afdelingen; dat is een meerwaarde voor organisaties die bijvoorbeeld meer integraal willen werken. Om nieuw elan in de organisatie te brengen, investeren gemeenten in de vernieuwing van hun ­personeelsbestand.’

Net zoals bij Van der Rijt is de ervaring van Zwinkels dat gemeenten allemaal met traineeships door willen gaan, zelfs als er moet worden bezuinigd. ‘Ze kiezen dan misschien voor minder trainees, maar –een uitzondering daargelaten – willen ze er niet mee stoppen.’

Meerwaarde
De Voorschotense gemeentesecretaris Marc van der Veer is enthousiast over de drie trainees die begin 2011 zijn begonnen aan een tweejarig traject. Het is voor Voorschoten de eerste keer dat er trainees aan de slag zijn, maar als het aan Van der Veer ligt zeker niet de laatste. ‘We zijn eraan begonnen omdat we jonge potentials aan ons willen binden. Als werkgever willen we blijven concurreren met andere gemeenten. Als je jong en vers bloed aantrekt en in huis hebt, heeft dat een aanzuigende werking.’

Van der Veer ziet een duidelijke meerwaarde. ‘De trainees voelen zich niet gehinderd, ze hebben een frisse blik, verwonderen zich over hoe zaken gaan en stellen daar ongedwongen vragen over.’  Vanwege bezuinigingen en reorganisaties is het echter de vraag of hij meteen een nieuwe lichting trainees in huis kan halen.

Dat signaal komt A+O fonds Gemeenten bekend voor. Het fonds zag het aantal trainees bij gemeenten teruglopen van 450 in 2010 naar 268 in 2011. In 2010 had 27,9 procent van de gemeenten een of meer trainees in dienst, in 2011 was dat percentage teruggelopen naar 26,1 procent.

‘Dat was voor ons reden om de regeling Trainees, werkervaring en stages voor gemeenten te verruimen’, aldus woordvoerder Maria Tillema. De ‘traineemarkt’ lijkt weer aan te trekken, gezien het aantal gemeente-aanvragen voor de traineeregeling. De geldpot 2012 is zo goed als leeg.