Tegenprestatie naar vermogen het best via gesprek

Gemeenten kunnen mensen in de bijstand verplichten een tegenprestatie te leveren voor het ontvangen van een uitkering. Vanaf 2015 worden gemeenten verplicht dit te doen. Maar hoe kunnen gemeenten dat organiseren? ‘Praat met mensen, kijk wat ze kunnen’, zegt Annemarie van Hinsberg, senior adviseur bij kennisinstituut Movisie. ‘Dat werkt veel beter dan via een brief mensen oproepen zich bij de vrijwilligerscentrale te melden.’

Paniek
Veel gemeenten zijn al aan het experimenteren met een ‘tegenprestatie naar vermogen’ voor een bijstandsuitkering. Vaak betreft het pilots waarbij groepen bijstandsgerechtigden opgeroepen worden zich bij vrijwilligerscentrales te melden op straffe van het korten van de uitkering. ‘Dat werkt niet altijd goed’, aldus Van Hinsberg. ‘Sommige mensen hebben artrose of spreken de taal niet goed. Als ze dan zo’n brief krijgen, raken ze in paniek, omdat die korting hen boven het hoofd hangt.

Medeplichtig
Bovendien worden de vrijwilligerscentrales geconfronteerd met al deze mensen en wordt ook nog eens van hen verwacht te melden of mensen wel zijn komen opdagen. Op die manier worden ze bijna medeplichtig aan het feit dat iemand gekort wordt. Ik vind dat de gemeente daarmee zijn verantwoordelijkheden afschuift op de vrijwilligersorganisaties.’

Menselijker
Van Hinsberg heeft meer vertrouwen in de manier waarop bijvoorbeeld de gemeente Zeist het leveren van een tegenprestatie aanpakt. ‘Mensen die tot nu toe vrijgesteld waren van de sollicitatieplicht krijgen daar bezoek van de gemeente’, vertelt ze. ‘Er wordt gepraat over wat mensen niet en wel kunnen en wat dan de mogelijkheden zijn. Dat gebeurt vanuit de Wmo en eigenlijk komt het dan op hetzelfde neer – namelijk dat mensen een tegenprestatie gaan leveren – maar gebeurt het op een menselijker manier.’

 
Orionis

De één op één benadering uit Zeist zal niet voor iedere gemeente geschikt zijn, zeker niet als het om grote groepen bijstandsgerechtigden gaat. Maar het kan ook in grotere groepen. Dat gebeurt bijvoorbeeld bij Orionis, een Gemeenschappelijke Regeling op Walcheren waar bijeenkomsten worden georganiseerd om informatie te geven en gesprekken worden gevoerd over motivatie en haalbaarheid. Mensen kunnen dan vervolgens zelf keuzes maken en op zoek gaan naar een passende plek. ‘En dat is uiteindelijk toch waar we naartoe moeten’, aldus Van Hinsberg. ‘Het gaat er niet om dat iemand tijdelijk een tegenprestatie levert, maar dat iedereen er iets aan heeft en dat mensen stijgen op de participatieladder.’

Babelonische spraakverwarring
Overigens is een tegenprestatie leveren niet hetzelfde als het doen van vrijwilligerswerk (want het is niet vrijwillig) terwijl via vrijwilligerscentrales wel mensen aan een ‘tegenprestatie’ worden geholpen. ‘Een babelonische spraakverwarring ligt op de loer’, aldus Van Hinsberg. Centrales die dus vrijwilligers hebben en mensen die voor een tegenprestatie aan de slag zijn, moeten daardoor met allerlei verschillende mensen en regimes rekening houden. Vrijwilligersorganisaties krijgen dus ook mensen waar ‘iets mee is’ aan de deur. Van Hinsberg zou het daarom verstandig vinden als gemeenten gaan investeren in randvoorwaarden en begeleiding.

Hulp van maatschappelijk veld
Gemeenten moeten vanaf 2015 ook zorgen dat er genoeg activiteiten zijn die als tegenprestatie gedaan kunnen worden. ‘In bijvoorbeeld Den Bosch betekent dat dat er 1500 plaatsen moeten worden gecreëerd’, aldus Van Hinsberg. Nog niet bekend is hoe zwaar de belasting zal worden maar gemeenten zullen bij alle maatschappelijke organisaties aankloppen en met verenigingen het gesprek aangaan. Want alleen kunnen gemeenten de plekken niet creëren, meent Van Hinsberg. ‘Daar hebben ze de hulp van partners in het maatschappelijk veld hard bij nodig.’