Rfv: ‘Prikkel inbouwen voor gemeenten met bijstandstekort’

Gemeenten die in 2015 een beroep willen doen op de vangnetregeling bij een financieel tekort op het bijstandsbudget zouden – na het eigen risico van 7,5 procent – slechts de helft van het tekort van het rijk vergoed moeten krijgen. Dat stelt de Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv) in zijn advies over de tijdelijke vangnetvoorziening onder de Participatiewet.

Prikkel

Het voorstel van staatssecretaris Klijnsma (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) voor een nieuwe, tijdelijke, vangnetregeling behelst volledige compensatie van het tekort, na een eigen risico (drempel) van 10 procent. De Raad stelt echter dat gemeenten boven een tekort van 10 procent dan geen prikkel meer hebben om het tekort te beperken. Als de tegemoetkoming wordt beperkt tot 50 procent van het tekort boven de drempel, en die drempel tegelijkertijd wordt verlaagd naar 7,5 procent, houden gemeenten ‘zo een belang het tekort zo laag mogelijk te houden’, aldus de Rfv.

Verdeelstoornis

Als dat niet meteen in 2015 lukt, dan moet de door de Raad geadviseerde aanpassing per 2016 worden doorgevoerd. Dan komt er een definitieve vangnetregeling. Wat die betreft, vindt de Raad onder meer dat gemeenten daarop alleen aanspraak mogen maken, als sprake is van een verdeelstoornis. Falend gemeentelijk beleid moet niet worden beloond.

Objectief verdeelmodel

Gemeenten die nu meer dan 10 procent tekort komen op hun budget om bijstandsuitkeringen te betalen, kunnen een beroep doen op een Incidentele Aanvullende Uitkering (IAU). Bij langdurige tekorten is er de Meerjarige aanvullende uitkering (MAU). Samen met de invoering van de Participatiewet wordt een nieuw verdeelmodel en een nieuwe vangnetregeling geïntroduceerd. Daarover heeft de Rfv nu een advies uitgebracht. Eerder bracht hij een advies uit over het nieuwe objectief verdeelmodel voor het Inkomensdeel. In dit nieuwe advies benadrukt de Raad echter wel dat verdere aanpassingen en verbeteringen van het nieuwe verdeelmodel noodzakelijk blijven. ‘De aard en de omvang van de verschillen tussen de uitkomsten van het verdeelmodel en de gemeentelijke kosten moeten immers verklaarbaar en verdedigbaar zijn.’

Risicopercentage

Specifiek over de vangnetregeling tekent de Raad aan dat de bepaling van het eigen risicopercentage (de drempel) ‘vooral een politiek-bestuurlijke afweging is over wat verantwoord is. Het kan voor gemeenten om enorme bedragen gaan. Het beperken van het beroep op het vangnet is van ondergeschikt belang. Dat neemt niet weg dat een groot beroep van gemeenten zowel qua aantal als omvang op de vangnetregeling het draagvlak voor het model kan ondermijnen. De toekenning van de aanvullende uitkering gaat immers ten koste van het bedrag dat voor de andere gemeenten beschikbaar is voor de bijstandslasten.’

Beperken tekort

Het bevreemdt de Raad dat er geen eisen worden gesteld aan gemeenten die meerdere jaren achter elkaar met tekorten kampen. Van een gemeente die voor 2015 als straks voor 2016 een aanvraag indient, ‘mag worden verwacht dat zij het noodzakelijke inzicht heeft verworven in de oorzaken van het tekort en ook aantoont dat zij effectieve maatregelen heeft genomen om het tekort te beperken.’

Financiële buffer

Bij de definitieve vangnetregeling – die vanaf 2016 gaat gelden – moet in de ogen van de Rfv dan ook rekening worden gehouden met de gemeentelijke financiële resultaten van de voorgaande drie jaar. Van gemeenten mag worden verwacht dat ze in goede jaren een financiële buffer aanleggen voor tijden dat het tegen zit. Bij gemeenten die een budget ontvangen op basis van historische uitgaven hebben geen vangnet nodig, omdat het op een tijdelijk tekort gaat. Dat tijdelijke tekort moeten ze zelf even bijpassen. De Toetsingscommissie, die nu de aanvragen voor de IAU en de MAU beoordeelt, moet vaststellen ‘in hoeverre het tekort kan worden geweten aan het objectieve verdeelmodel dan wel aan de gemeentelijke uitvoeringspraktijk’, vindt de Rfv.

Omkering bewijslast

De Rfv wil verder af van de vanzelfsprekendheid waarmee gemeenten nu een beroep kunnen doen op een meerjarige aanvullende uitkering. Alleen als sprake is van een verdeelstoornis kan daarop aanspraak worden gemaakt. Hoewel de Raad erkent dat het niet makkelijk zal zijn om een verdeelstoornis onomstotelijk vast te stellen, heeft het echter ‘ook geen pas een aanvullende uitkering te verstrekken indien de oorzaak is gelegen in het beleid en uitvoering van de gemeente.’ De Raad bepleit omkering van de bewijslast. Als beleid en uitvoering op orde zijn, heeft een gemeente in principe recht op een aanvullende uitkering.

Onderlinge solidariteit

Gemeenten moeten in de definitieve vangnetregeling een rol krijgen bij de beoordeling van aanvullende uitkeringen, vindt de Rfv. Omdat toekenning van een aanvullende uitkering is gebaseerd op het principe van onderlinge solidariteit, moeten andere gemeenten zich kunnen uitspreken over de aard van het tekort, motiveert de Raad. ‘Een aanvullende uitkering gaat immers ten koste van het macrobudget.’

Visitatiecommissie

Daartoe zou een intergemeentelijke visitatiecommissie in het leven geroepen kunnen worden. Die zou een oordeel moeten vellen over de gemeentelijke uitvoeringsorganisatie, de maatregelen en de prestaties. Alleen met zo’n oordeel op zak kan een aanvraag worden ingediend. De Toetsingscommissie stelt vervolgens vast of en in hoeverre het objectieve verdeelmodel het tekort heeft veroorzaakt, of dat het ligt aan de gemeentelijke uitvoeringspraktijk.