Provincies niet blij met ‘boekhoudtruc’ jeugdbudget

Gemeenten mogen in de meerjarenbegroting ‘doen alsof’ zij ook in 2022 en 2023 extra geld van het rijk krijgen voor de jeugdzorg. Daarvoor is met Binnenlandse Zaken, de VNG en de provinciale toezichthouders een richtlijn afgesproken. Toch accepteert de provincie Gelderland deze niet zonder meer, en stelt aanvullende voorwaarden aan gemeenten. Overijssel accepteert de richtlijn met hele lange tanden. Gemeenten vinden het maar een vreemde constructie.   

Schatplichtig

Gemeenten als Enschede, Stadskanaal en Leidschendam-Voorburg maken gebruik van deze ‘ontsnappingspoging’, al geven ze direct aan dat daarmee een ‘werkelijkheid wordt gecreëerd die niet reëel is’, zoals wethouder Johan Hamster van Stadkanaal het verwoordt. ‘Praktisch gezien haalt dit de druk van de ketel’, stelt de Enschedese wethouder Eelco Eerenberg. ‘Het volgende kabinet heeft zich wel schatplichtig gemaakt.’ Oftewel: een volgend kabinet moet met structureel extra geld over de brug komen. Zoetermeer weet nog niet of zij van deze ‘vreemde constructie’ gebruik gaat maken.

 

Onafhankelijk onderzoek

Het kabinet heeft zoals bekend voor de jaren 2019 tot en met 2021 in totaal één miljard euro extra jeugdhulpbudget beschikbaar gesteld voor gemeenten. Dit jaar krijgen gemeenten 400 miljoen euro en de daarop volgende twee jaar jaarlijks 300 miljoen euro. Het kabinet wil nog niet overgaan tot structurele financiering van de tekorten op de jeugdzorg. Een onafhankelijk onderzoek moet uitwijzen of gemeenten extra geld nodig hebben. Dat onderzoek moet volgend jaar zijn afgerond. Het is aan een volgend kabinet om, op basis van de onderzoeksuitkomsten, al dan niet structureel extra geld voor de jeugdzorg vrij te maken.

 

Stelpost

Toch mogen gemeenten hun aandeel van die 300 miljoen in 2022 en 2023 als inkomsten noteren, zodat ze iets makkelijker een sluitende meerjarenbegroting kunnen maken. Gemeenten zijn in principe verplicht om een sluitende meerjarenbegroting te maken. Het is primair aan gemeenten om te bepalen hoe zij baten en lasten ramen. ‘Indien gemeenten voor de jaren 2022 en 2023 gebruik willen maken van een stelpost om een sluitende meerjarenraming te presenteren, accepteert de toezichthouder deze tot een maximum van (het meest actuele beeld van het gemeentelijk aandeel in) 300 miljoen euro voor 2021’, aldus de richtlijn. Gemeenten moeten ondertussen wel hun uiterste best doen om de kosten voor de jeugdhulp te beteugelen.

 

Het bijt

Gelderland is niet blij met de richtlijn. ‘We vinden het moeilijk te verenigen met onze opdracht om goed toezicht te houden op de gemeentefinanciën. Het bijt elkaar eigenlijk’, stelt de Gelderse gedeputeerde Jan Markink (toezicht gemeentefinanciën). Hij heeft het in al die jaren dat hij gedeputeerde is (sinds 2011) nog nooit meegemaakt dat de provincie kort door de bocht gezegd een oogje moet dichtknijpen. Dat is Gelderland ook eigenlijk niet van plan en benadrukt dat het een richtlijn is en geen advies. ‘We handelen hierin dan ook naar eigen inzicht. Het rijk zegt dat gemeenten het bedrag (het gemeentelijk aandeel van 300 miljoen euro, red) als baat mogen doortrekken in 2022 en 2023. Daaraan conformeren we ons. Maar we adviseren gemeenten, die van de richtlijn gebruik willen maken, wel dringend om voor dat bedrag elders in de begroting een zekerheid in te bouwen.’ Dat mag wel incidenteel geld zijn.

Grote zorgen

Provincie Overijssel ‘conformeert zich aan de richtlijn van het ministerie’, zo laat de provincie desgevraagd weten. Van harte lijkt dat niet te gaan. ‘Wij constateren dat de nadelige effecten van het sociaal domein een forse impact hebben op de financiële positie van gemeenten. We maken ons dan ook grote zorgen over de oplopende financiële tekorten bij gemeenten in het sociaal domein en de impact daarvan op andere domeinen.’ Noord-Holland volgt de lijn die nu is vastgesteld, zo laat de provincie weten. 'Wij gaan geen andere procedure volgen of extra acties ondernemen.' Financieel toezicht sluit de provincie echter niet uit. 'Als een gemeente een tekort-begroting heeft en niet aannemelijk kan maken dat evenwichtsherstel op de korte termijn tot stand kan worden gebracht, is preventief financieel toezicht vereist.'

Niet meer uit te leggen

‘Het is geen wonderschone oplossing, maar het is iets’, vindt de Enschedese wethouder Eerenberg. ‘Als de regeling er niet was, zou dat voor ons als Enschede betekenen dat we drie miljoen euro structureel uit de begroting moeten halen.’ Na 11 jaar lang elk jaar 10 miljoen euro te hebben bezuinigd, is al het ‘laaghangend fruit’ al lang geplukt. Door de meicirculaire is de gemeente gedwongen opnieuw te bezuinigen, maar had nog meer moeten bezuinigen als er geen richtlijn was. Bij de bezuinigingen van nu gaat het om de sluiting van zwembaden of het stopzetten van subsidies. Zonder de richtlijn zou er nog eens drie miljoen extra moeten worden bezuinigd. ‘Dit is niet meer uit te leggen aan onze inwoners. Het zou anders zijn als we in een recessie zouden zitten, maar we zitten in economische hoogtijdagen.’

Urgentie

Stadskanaal maakt ook gebruik van de boekhoudtruc. ‘Anders zetten we ons compleet op slot’, aldus wethouder Hamster. Hij vreest wel dat hiermee de urgentie bij het rijk wegvalt om gemeenten tegemoet te komen. Het water staat gemeenten aan de lippen, benadrukt hij. Ook vreest hij dat het rijk nooit meer dan jaarlijks 300 miljoen euro extra voor de jeugdhulp zal willen vrijmaken. Het extra geld komt bovendien voor veel Groninger gemeenten te laat, benadrukt Hamster. ‘Al onze reserves worden opgebrand.’ De tekorten op de jeugdhulp zullen blijven, ook al doen gemeenten hun best om de zorg effectiever en efficiënter in te zetten, voorspelt de wethouder. ‘De invloedssfeer van gemeenten op de jeugdhulp is beperkt.’ Met Eerenberg rekent hij erop dat het rijk uiteindelijk structureel extra geld voor de jeugdzorg beschikbaar zal stellen. ‘Wij gaan er vanuit dat het rijk zich een betrouwbare partner toont.’

Papieren toezegging

‘Wat het rijk met de ene hand geeft wordt met de andere hand genomen’, stelt wethouder Jan-Willem Rouwendal (financiën) van Leidschendam-Voorburg. Het rijk geeft aan de ene kant één miljard euro om de tekorten jeugd (deels) te dekken, maar aan de andere kant wordt er gekort op de algemene uitkering. ‘Daardoor moeten we alsnog extra bezuinigingen inboeken.’ De ‘boekhoudtruc’ is daarnaast ‘op dit moment niet meer dan een papieren toezegging. Deze helpt alleen als we het bedrag ook daadwerkelijk ontvangen.’ Maar ook als die 300 miljoen euro er vanaf 2022 daadwerkelijk komt is het nog niet voldoende. De tekorten zijn groter.

Gekke constructie

Sceptisch is ook Zoetermeer. ‘De gekozen constructie is heel vreemd. Er is geen besluit van het rijk over structureel geld en dan geeft dat zelfde rijk via een richtlijn aan dat de gemeenten rekening mogen houden met een structurele post in de begroting’, aldus wethouder Marc Rosier (financiën). ‘De komende maanden gaan we afwegen hoe we deze gekke constructie wel of niet verwerken in de meerjarenbegroting.’

Kostenbeheersing

Voorwaarde voor gemeenten om hun aandeel van die 300 miljoen euro in 2022 en 2023 als stelpost op te nemen, is dat gemeenten zelf maatregelen nemen om de kosten te beheersen. Zoetermeer en Enschede gaan er niet van uit dat gemeenten in staat zijn de kosten in korte tijd dusdanig om te buigen dat er vanaf 2022 geen of minder structureel extra geld nodig is. ‘Daar ben ik niet heel optimistisch over’, aldus Eerenberg. Rosier: ‘Wij hebben zeker niet de verwachting dat de groei van de vraag naar jeugdhulp voor de jaren 2015 tot en met 2019, die bijna twintig procent is, zomaar drastisch naar beneden gaat. De behoefte aan jeugdzorg laat dat eenvoudig weg niet toe’. Arnhem gaat er vanuit dat de extra ofwel een structureel karakter gaan krijgen, dan wel dat de kosten jeugdhulp met eenzelfde bedrag kunnen dalen.