‘Omgekeerde toets’ geeft net dat kleine zetje

‘De omgekeerde toets’, een methodiek voor het sociale domein, traint ambtenaren om doelmatigheid en rechtmatigheid te combineren. De essentie: kijken wat nodig is en als laatste stap beoordelen of past binnen de geest van wet- en regelgeving.

Een situatie uit de praktijk. Een gezin van man, vrouw en drie jonge kinderen leeft van de bijstand. De man werkt met grote regelmaat via een uitzendbureau. Zijn vrouw volgt een opleiding; ze heeft colleges, moet studeren en tentamens doen. Een diploma vergroot haar kansen op betaald werk. Het probleem: de man en de vrouw hebben soms tegelijk werk- en studieverplichtingen, maar in het eigen netwerk geen oppas. Het echtpaar vraagt een tegemoetkoming in de kinderopvangkosten.

De gemeente waar dit speelde heeft volgens Sanne Leijen, jurist en trainer bij kennisorganisatie Stimulansz, een regeling voor een bijdrage in de kosten van kinderopvang. Maar er is een obstakel: ‘Die vergoeding geldt uitsluitend voor mensen die in een traject zitten. Terwijl de man waar het om gaat op eigen kracht werk vindt en niet in een traject zit’.

Eigen broek ophouden
Met de omgekeerde toets wordt beoordeeld wat het beoogde effect is, wat de uitwerking is op persoon, gezin en omgeving en of het besluit overeenkomt met de grondwaarde (bedoeling) van de wet. Verder of het voornemen ethisch verantwoord is. Pas als laatste stap wordt gekeken of een voornemen indruist tegen de wet. ‘Als je de wet telkens vooropstelt, is het lastig om maatwerk leveren’, zegt Leijen.

De omgekeerde toets, toegepast op de eerder geschetste situatie: het beoogde effect is dat man of vrouw financieel hun eigen broek ophouden en uitstromen uit de uitkering. Zonder kinderopvang kan de man niet van huis als hij door het uitzendbureau wordt opgeroepen. En met een afgeronde opleiding heeft de vrouw meer kans op werk, dus het is beter dat ze studeert dan dat ze voortdurend thuis is bij de kinderen.

Zelfredzaamheid
Bij deze casus kan de beslisser terugvallen op de ‘grondwaarde’ van de Participatiewet: ‘het bevorderen van zelfredzaamheid’, bij voorkeur via betaald werk. Het ethische aspect: het ontbreken van geld voor kinderopvang houdt de (gedeeltelijke) werkloosheid in stand en dat is onwenselijk. Het gezin drukt, langer dan misschien nodig is, op het gemeentelijke budget. ‘Het ontbreken van kinderopvang is de belemmering naar volledig werk. Die drempel wegnemen is wat nodig is’. De kosten voor kinderopvang kunnen betaald worden uit de bijzondere bijstand of uit reïntegratiegelden. Zelfs als daarmee afgeweken wordt van de regel dat iemand aan een reïntegatietraject moet deelnemen om een beroep te kunnen doen op deze voorziening. Leijen: ‘Geef deze man niet dat kleine zetje, dan is de kans groter dat hij niet uitstroomt uit de uitkering’.

In tientallen gemeenten zijn inmiddels medewerkers getraind in het omgekeerd toetsen, en worden de uitgangspunten ‘in meerdere of mindere mate’ toegepast.

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur van deze week (inlog)