Nog steeds bugs in verdeelmodel bijstandsbudget

Het nieuwe, objectieve verdeelmodel voor het bijstandsbudget is nog niet op orde. Voor 2017 moet het model op twee wezenlijke onderdelen worden aangepast. Als blijkt dat gemeenten vaker dan verwacht een beroep doen op het financiële vangnet, moet het macrobudget worden verhoogd.

Dat stelt de Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv) in zijn advies aan staatssecretaris Klijnsma (SZW). Omdat het model komend jaar voor slechts de helft wordt meegewogen, is het voor de budgetverdeling voor 2016 acceptabel. Ook het feit dat het eigen risico voor gemeenten naar vijf procent van het objectieve budget is bijgesteld, was voor de Rfv belangrijk om het stempel ‘aanvaardbaar’ op het SCP-model te zetten. Op basis van dat model wordt het macrobudget ‘Inkomensdeel Participatiewet’ over gemeenten verdeeld.

Negatieve afwijkingen

Voor een groep gemeenten die op kenmerken als bevolkingssamenstelling, centrumfunctie en stapeling problematiek sterk afwijken van het Nederlands gemiddelde, pakt het nieuwe model slechter uit dan het model op basis waarvan dit jaar het macrobudget is verdeeld. Voor het gros van de gemeenten betekent het nieuwe model een betere benadering van de bijstandsuitgaven; ook voor veel gemeenten die in het ‘model 2015’ nog grote negatieve afwijkingen vertoonden.

Repareren

Bij de genoemde nadeelgemeenten is  – ten onrechte – geen onderscheid gemaakt tussen statistische ruis en systematische modelafwijkingen. ‘Hierdoor zijn factoren die bepaalde systematische afwijkingen in de uitkomsten verklaren, over het hoofd gezien’, stelt de Rfv. Het gaat hierbij om enkele gemeenten met een relatief groot gewicht. De Raad adviseert Klijnsma daarom ‘een uiterste poging te doen deze schattingsfouten nog voor het jaar 2016 te repareren’.

Betrouwbaarheid in geding

Voor 2017 moeten de bugs van het huidige model er uit zijn gehaald. ‘Op een aantal cruciale punten is een aantal belangrijke problemen in de toepassing van de methodiek als verdeelmodel nog niet opgelost. Dit heeft aantoonbaar gevolgen voor de betrouwbaarheid van de uitkomsten’, stelt de Raad. Het gaat om twee problemen. De eerste is dat de onderzoekers geen methodiek hebben toegepast om statistische ruis te onderscheiden van systematische modelafwijkingen. Niet toevallige afwijkingen kunnen onder meer leiden tot een verkeerde inschatting van de objectieve kans dat iemand uit deze gemeenten een beroep op de bijstand doet.

Afwijking

Het tweede – daarmee samenhangende – probleem is dat de verschillen tussen model en realisatie vooral groot zijn voor gemeenten waarvan de populatie sterk afwijkt van het Nederlands gemiddelde. Een van de aanbevelingen van de Raad om het objectieve verdeelmodel te verbeteren, is het toetsen van het model bij gemeenten met een populatie die sterk van het gemiddelde afwijkt en bij gemeenten met een concentratie van huishoudens waar de kans groot en juist klein is dat zij een beroep op de bijstand doen.

Ontwrichtend

Hoewel het eigen risico bij overschrijding van het bijstandsbudget naar beneden is bijgesteld (van 7,5 naar 5 procent), blijft de Rfv zorgen houden. Als gemeenten een aantal jaar achter elkaar worden geconfronteerd met tekorten en het resterende deel van het tekort voor eigen rekening moeten nemen, zal het eigen risico ‘ontwrichtend zal uitwerken op de financiële huishouding van die gemeenten.’ Gemeenten worden dan mogelijk gedwongen een artikel 12-status aan te vragen om in aanmerking te komen voor een aanvullende uitkering uit het gemeentefonds.

Vangnet

De Rfv voorziet dat er een flink beroep op het vangnet zal worden gedaan. Dat ‘hulpgeld’ moet vanuit het macrobudget komen, dat daardoor sterk zal dalen. Het gevolg is dat elke gemeente minder geld krijgt dan zij volgens de objectieve indicatoren nodig heeft voor de uitvoering van de bijstand. ‘De collectiviteit van de gemeenten wordt zo belast met de gevolgen van een nog niet goed functionerend verdeelmodel’, stelt de Rfv. Als het beroep op het financiële vangnet hoger uitvalt dan eerdere jaren, moet het macrobudget vanuit de rijksbegroting worden aangevuld vindt de Raad.