‘Lijmen zorgknip 18-/18+ is symptoombestrijding’

De harde zorgknip bij 18-/18+ wekt de urgentie aan voor de aanpak van dat probleem, maar trekt aandacht weg van de bredere aanpak rond inkomen, huisvesting, onderwijs of werk en versterking van het netwerk. Na lang onderzoek van DRIFT pleit Stichting Zwerfjongeren Nederland daarom voor een verschuiving van de inzet naar basale noden en ontwikkelingspotentieel van jongeren. ‘De basis moet op orde zijn’.

Symptoombestrijding

Niemand wil als achttienjarige een zwervend bestaan leiden zonder enig perspectief. Toch is dat een realistisch voorland voor jaarlijks ongeveer 20 duizend jongeren in Nederland. De harde zorgknip tussen jeugdhulp en volwassenenhulp (18-/18+) is daar mede debet aan. Maar het lijmen daarvan is slechts symptoombestrijding, aldus onderzoekers van DRIFT die in opdracht van Van de Straat het fenomeen 18-/18+ analyseerden. ‘Het gaat om een breder palet aan uitsluitingsmechanismen,’ legt senior researcher Frank van Steenbergen uit. ‘Uitsluiting zit in weinig toegang tot huisvesting, weinig inkomen, schulden en geen onderwijs of werk.’

Bestuurlijke back-up

Een integrale aanpak die gemeenten steeds vaker voorstaan heeft meerwaarde, al wakkert het niet de extra urgentie aan van het “mooie brandpunt” 18-/18+, merkt Van Steenbergen. Met collega-onderzoekers sprak hij ambtenaren en professionals uit vijf gemeenten: Leeuwarden, Rotterdam, Tilburg, Almere en Leiden. Een knelpunt ligt in “zachte skills”. ‘Wat is ieders rol? Wat is de beste modus voor samenwerking? Er is weinig gemeenschappelijkheid. Vaak blijven organisaties hangen in dezelfde groef. Durf over de eigen schaduw te kijken en daarnaar te acteren.’ Een mooi voorbeeld van hoe vaardige mensen bereid zijn uitzonderingen te maken vond hij in de “sleutelteams” in Leiden. ‘Zij konden snel en adequaat iemand in nood helpen. Je ziet dan ineens korte lijnen en urgentiebesef. Dat vergt wel bestuurlijke back-up.’

Paradox
Een soepele overgang van 18- naar 18+ is eigenlijk alleen mogelijk als het probleem “bijzonder” wordt gemaakt: een individuele aanpak door een directbetrokkene. Dat maatwerk zou eigenlijk standaard moeten zijn, maar daar zit ook een paradox: hoe standaardiseer je maatwerk? Van Steenbergen heeft daar geen antwoord op, maar vindt dat je die paradox wel expliciet moet maken. ‘Misschien is maatwerk ook niet altijd nodig en werkt het bestaande aanbod prima voor de meeste mensen. Je moet niet met zijn allen achter dezelfde trend aanlopen. Dat vergt reflectief vermogen.’

Basis op orde

Beter is het de oplossing te zoeken in het op orde hebben van de basis. Uiteindelijk was dat de grondslag van de verzorgingsstaat: voorzien in basale noden. ‘En zicht hebben op een toekomst’, vult Van Steenbergen aan. Hieraan liggen lokale politieke keuzes ten grondslag. ‘Een gemeentebestuur kan daarin zeker stelling nemen. Een wethouder kan afdwingen dat woningen beschikbaar komen voor jongeren die dat even nodig hebben. Daar ligt een belangrijke sleutel. Een noodzakelijk ingrediënt voor de lokale aanpak is ook: sta niet alleen voor de integrale aanpak, maar voor inclusie van alle jongeren in je gemeente.’ Dat is ook een brede maatschappelijke verantwoordelijkheid. ‘Kijk over je eigen schaduw heen. Stop met afschuifgedrag en verschuilen achter definities. Kom tot een committment, dan kun je stappen maken.’

Garantie-inkomen
Vanaf 2020 zijn gemeenten verplicht dakloosheid te voorkomen en jongerenopvang te regelen, benadrukt Marleen van de Kolk van Stichting Zwerfjongeren Nederland. Zij onderschrijft de conclusie van DRIFT. ‘Wij roepen gemeenten op te focussen op "de basis op orde" als ouders uit beeld zijn. Investeer in deze jongeren als een “goede ouder” en maak een plan voor vijf of tien jaar. Preventie levert ook besparing van gemeentelijke kosten op.’ Een basale nood is naast huisvesting, werk of onderwijs en een netwerk ook een garantie-inkomen. Een gevoelig punt, weet Van der Kolk. ‘Gemeenten kunnen zelf de uitkering al opplussen, maar een garantie-inkomen van minimaal 970 euro, zoals het CBS adviseert, zou beter zijn. Jongeren hebben dan voldoende om van te leven en je voorkomt dat ze schulden maken. Dit pakket geeft jongeren rust en focus op de toekomst. Je wilt ze niet een leven lang in de bijstand.’

Lees het artikel over 18-/18+ in Binnenlands Bestuur van deze week (inlog)