Hard oordeel over voortgang decentralisaties

De voortgang van de decentralisaties verloopt aan alle kanten moeizaam. De Transitiecommissie Sociaal Domein (TSD) pleit om die reden voor een landelijk, meerjarig programma om de lokale verzorgingsstaat verder vorm te geven.

Niet effectief
Het programma moet deel uitmaken van het nieuwe Regeerakkoord, vindt de TSD, die is ingesteld om 'de vinger aan de pols te houden' en volgens afspraak vrijdag haar werk beëindigde met een vijfde en laatste rapportage. Een zware, onafhankelijke commissie van ‘doeners en denkers’ zou het programma voor het nieuwe kabinet moeten uitwerken. De ontwikkeling van de lokale verzorgingsstaat (Wmo, Participatiewet, Jeugdwet) verloopt niet overal effectief. De TSD laat zich over de ontwikkelingen meermaals scherp uit. Samenhang bij de uitvoering van de verschillende wetten is nog ver te zoeken. En de praktijk is nog lang niet ‘aan de macht’, zoals de TSD zou willen.

In de steek gelaten
Vooral Rijk en gemeenten krijgen een veeg uit de pan; het lijkt volgens de commissie 'of men elkaars taal niet spreekt': 'Van gemeenten horen we dat ze zich in de steek gelaten voelen door het Rijk. Van het Rijk horen we dat ze hun best doen om in gesprek te komen met gemeenten en hen willen ondersteunen, maar dat gemeenten het snel als ongewenste bemoeienis zien.' 

Zorgen niet weg
In eerdere rapportages sprak de TSD al 'grote zorgen' uit over de ontwikkelingen in de jeugdzorg, onder andere op het gebied van privacy, tekortschietende budgetten, bureaucratie. Die zijn allerminst weg. Nu constateert de commissie ‘te weinig vruchtbare samenwerking’ tussen vrijwel alle betrokken partijen: gezinnen en zorgaanbieders, generalisten in wijkteams en gespecialiseerde zorgverleners, zorgaanbieders over en weer, en gemeenten onderling.

Solidariteit brokkelt af 

Door de noodzaak financiële tekorten op te vangen, brokkelt de solidariteit tussen gemeenten af. Vooral als gevolg van het woonplaatsbeginsel, dat bepaalt wie verantwoordelijk is en betaalt voor de inzet van jeugdhulp, komen gemeenten en zorgaanbieders er soms samen niet uit. 'Op dit moment komt het te vaak voor dat kinderen van het kastje naar de muur worden gestuurd', aldus de TSD.

Te harde bezuinigingen  

Vooral de gespecialiseerde jeugdzorg bevindt zich volgens de commissie in de gevarenzone. Bezuinigingen treffen sommige instellingen onevenredig hard, vooral partijen die zich op een kleine doelgroep richten en één financieringsbron hebben. Als zij omvallen of inkrimpen, verdwijnt broodnodige expertise. De TSD vindt dat het Rijk en de 42 jeugdzorgregio’s dat moeten voorkomen, bij voorkeur door een financiële injectie.

Jonggehandicapten uit beeld 

Een heftig signaal geeft de commissie verder af over de doelgroep jonggehandicapten. Die dreigt ‘uit beeld te raken’. Schoolverlaters uit het passend onderwijs hebben minder arbeidskansen dan uitstromende leerlingen van het VSO, die zonder beoordeling in het zogenoemde ‘doelgroepenregister’ van de Participatiewet komen. Gemeenten zouden hen beter moeten begeleiden, om latere afhankelijkheid van zorg te voorkomen. 

Meerijden in plaats van sturen 

Veel aandacht gaat in de rapportage uit naar de rol van gemeenteraden, die volgens de Transitiecommissie vaker ‘meerijden op de spreekwoordelijke trein’ dan sturen. Raadsleden verliezen zich vaak in details en vragen ‘verkeerde zekerheden’. “De nadruk moet meer liggen op inhoudelijke kwaliteitscriteria, klanttevredenheid en maatschappelijk resultaat”, aldus de TSD.