Gemeenten moeten normen ‘sociaal vangnet’ vastleggen

De gemeenteraad moet bepalen wat de gemeente onder goede zorg verstaat. Als die normen voor een ‘Wmo-vangnet’ niet worden vastgelegd, kan de rechter − als  burgers tegen beslissingen van de gemeente over een Wmo-aanvraag in het geweer komen −, terugvallen op de huidige en over het algemeen royalere en duurdere voorzieningen.

Dit stelt Kim Putters, directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) deze week in een interview in Binnenlands Bestuur. Bijkomend voordeel hiervan, is dat gemeenteraden die normen als ‘onderhandelingsmarges' kunnen inzetten in regionale samenwerkingsverbanden.

Sociale grondrechten

‘Vanaf 2015 is er geen wettelijk recht op zorg of passend werk meer. Nergens staat ook beschreven op hoeveel uur hulp burgers kunnen rekenen. Maar burgers hebben nog steeds een grondrecht op zorg en bestaanszekerheid. Rijk en gemeenten moeten zich ervan bewust zijn dat de invulling van die sociale grondrechten bij hen op tafel liggen’, aldus Putters. ‘De normen daarvoor zijn niet vastgelegd in de wet. De gemeenteraad moet bepalen wat de gemeente onder goede zorg staat: wat zij een minimum vindt in de zorg en de ondersteuning bij vereenzaming of verwaarlozing. Daar gaat de Wmo (Wet maatschappelijke ondersteuning, red.)  over. Als over dergelijke fundamentele zaken niet wordt nagedacht en niets wordt vastgelegd, loop je het risico dat het een mechanische en technocratische operatie wordt, waarbij niemand het idee heeft dat het eigenlijk over grondrechten van burgers gaat. Daarvoor moeten normen worden gesteld.’

Vangnet

Veel gemeenten doen dat mogelijk wel in het kader van de Wmo, veronderstelt Putters, ‘maar ik durf met stelligheid te zeggen dat daarbij niet het besef bestaat dat je fundamentele zaken over de ordening van de samenleving aan het vastleggen bent. Dat is echter wel goed om je te beseffen. En daar stopt ook mijn rol, want ik kan als SCP niet zeggen: zo moet je vangnet eruit zien. Dat is nou precies de politieke discussie die door de wetgever is beoogd en die lokaal moet worden gevoerd.’ Als raden normen vastleggen, hoeven gemeenten volgens Putters bovendien niet zo bang te zijn voor allerlei gerechtelijke procedures. ‘Doe je het niet, dan voorspel ik dat de rechter terugvalt op de situatie die er nu is.’

Democratische legitimiteit

Die vooraf vastgestelde normen kunnen ook van pas komen bij een andere kwestie waar Putters expliciet aandacht voor vraagt: de democratische legitimiteit. Uit de Wmo-evaluatie van het SCP 2010-2012 blijkt dat vrijwel alle gemeenten (96 procent, eind 2012) regionaal samenwerken. ‘Raadsleden geven aan weinig invloed te hebben op regionale afspraken en op wat er in die regionale gemeenschappelijke regelingen gebeurt. Het komt regelmatig voor dat wethouders met een voldongen feit terug­komen.’ Kan een keer gebeuren, stelt Putters, ‘maar als je als gemeenteraad structureel het gevoel hebt er helemaal niets over te zeggen te hebben en je kunt je daarover ook niet verantwoorden, dan heb je een probleem ten opzichte van je burgers.’

Opdracht aan wethouder

De besluitvorming van de Wmo komt daarmee op grote afstand van de burgers te staan, wat nou net niet de bedoeling is van de decentralisaties. De SCP-directeur heeft een simpele en direct toepasbare oplossing bedacht. ‘Als raad moet je normen aanscherpen over goede zorg, zelfredzaamheid of participatie. Je legt als het ware vast wanneer hulp nodig is. Daaruit vloeit voor wethouders en ambtenaren de opdracht voort wat zij regionaal moeten afspreken. Dat zou de volgorde der dingen moeten zijn. Je ziet nu dat dat nog vaak andersom gebeurt.’ Kortom: gemeenteraden kunnen met de wethouder afspraken maken over waar de marges liggen waarmee hij op pad gaat. Putters: ‘Ik zou alle gemeenteraden aanraden om dat te doen. De wet hoeft daar niet voor te worden veranderd, de gemeenteraad kan daar nu al heel veel winst mee boeken.’

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur nr 13 van deze week.