Democratische controle bij decentralisaties onder druk

De Algemene Rekenkamer maakt zich zorgen over het gebrek aan democratische controle na de decentralisaties werk, jeugd en maatschappelijke ondersteuning. Dit omdat de nieuwe taken verplicht via congruente samenwerkingsverbanden moeten worden opgepakt. Met de komst van een nieuwe bestuurslaag dreigt ook de ‘bestuurlijke drukte’ toe te nemen.

Verantwoording en controle

Dit stelt de Algemene Rekenkamer in een reactie op de Decentralisatiebrief van minister Ronald Plasterk (Binnenlandse Zaken, PvdA).  Bij de decentralisaties van het sociaal domein moeten verantwoordelijkheden, bevoegdheden, verantwoording en controle echt bij gemeenten worden belegd, benadrukt de Algemene Rekenkamer. Hier hamerde onlangs ook de Raad voor het openbaar bestuur (Rob) op.

Gemeenteraad op afstand

De Algemene Rekenkamer waarschuwt de minister voor de risico’s van de verplichte congruente samenwerkingsverbanden. Nu al breken gemeenteraden het hoofd hoe de democratische controle op de vele samenwerkingsverbanden geregeld moet worden. Omdat de verantwoording aan een individuele gemeenteraad veelal via een gemeentelijke vertegenwoordiger in het algemeen bestuur loopt, komen gemeenteraden steeds meer op afstand te staan. Hierdoor hebben de volksvertegenwoordigers minder zicht op de bedragen die in de samenwerkingsverbanden omgaan. Met de decentralisaties die voor 2015 op stapel staan en de grote bedragen die daarmee gemoeid zijn, wordt dit nog pregnanter, waarschuwt de Algemene Rekenkamer.

Bestedingsvrijheid

Bij het opstellen van de Participatiewet, Jeugdwet en de herziening van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) moet rekening worden gehouden met de eerdere keuze van het kabinet om de budgetten ontschot en aan gemeenten over te hevelen. Lokale bestedingsvrijheid hoort daarbij. Plasterk moet in de ogen van de Algemene Rekenkamer een regierol vervullen om de betrokken vakministers op dit punt bij de les te houden.

Verruiming bevoegdheden

Voor de lokale verantwoording van de besteding van de middelen die via een deelfonds in het Gemeentefonds worden gestort, zijn sterke gemeenteraden nodig die hun democratische controle goed kunnen uitoefenen, ook op de samenwerkingsverbanden. Lokale rekenkamers of –commissies kunnen en moeten daarbij een belangrijke rol spelen. Voor het onderzoek dat deze lokale rekenwaakhonden moeten doen, is het in de ogen van de Algemene Rekenkamer niet alleen noodzakelijk dat de onderzoeksbevoegdheden goed zijn geregeld, maar ook dat zij toegang hebben tot informatie binnen samenwerkingsverbanden en deelnemingen. Deze moet worden verruimd omdat rekenkamers of –commissies nu alleen toegang tot informatie hebben bij een deelneming van meer dan 50 procent. ‘Dit gaat in de toekomst, ook met de te verwachte toename van het aantal en de omvang van de samenwerkingsverbanden, steeds meer knellen’, stelt de Algemene Rekenkamer. Voordat de decentralisaties een feit zijn, moet het systeem van lokale check and balances geregeld zijn.

Verantwoordingsplicht

Ook moet vooraf – in wet- en regelgeving - worden vastgelegd op welke manier en op welk niveau gemeenten zich moeten verantwoorden over de besteding van het geld en de resultaten van de decentralisaties, ‘ opdat op lokaal niveau recht wordt gedaan aan verantwoordingsplicht richting gemeenteraden, en op rijksniveau aan de systeemverantwoordelijkheid richting het parlement’, aldus de Algemene Rekenkamer in zijn brief. Evenals het Rob benadrukt ook de Algemene Rekenkamer dat aan de Tweede Kamer duidelijk moet worden gemaakt dat zij zich niet met alles moeten (blijven) bemoeien. Vooraf moet duidelijk worden wie waarover gaat. Dit om te voorkomen dat Rijk en Kamer met aanvullende (informatie)wensen komen waardoor, aldus de Algemene Rekenkamer, ‘sommige decentralisaties in wezen semi-decentralisaties zijn geweest’.