CPB pleit voor ruimer lokaal belastinggebied

Hoe groter de gemeente, hoe kleiner de financiële en uitvoeringsrisico’s van de decentralisaties zorg, jeugd en werk. Ook het oppakken van de nieuwe taken in samenwerkingsverbanden verkleinen deze risico’s voor gemeenten. Als het lokale belastinggebied wordt vergroot, zijn gemeenten beter in staat financiële tegenvallers op te vangen.

Risicodeling

Dit stelt het Centraal Planbureau (CPB) in zijn Vervolgrapportage decentralisaties in het sociaal domein. Voor kleinere gemeenten en voor voorzieningen die niet veel worden gebruikt, is het raadzaam om financiële risico’s te delen op regionaal of zelfs landelijk niveau. Samenwerkingsverbanden zouden er goed aan doen harde afspraken te maken over risicodeling. Dit gebeurt volgens het CPB nog nauwelijks. De onderlinge afspraken richten zich vooral op gezamenlijke inkoop.

Regierol

Het CPB constateert dat veel mensen een beroep doen op meerdere voorzieningen als het gaat om zorg en participatie. Deze samenhang in gebruik van sociale voorzieningen biedt kansen, omdat deze taken via de Wmo 2015 en de Participatiewet naar gemeenten worden gedecentraliseerd die daarmee een centrale regierol krijgen.

Synergievoordelen

Door de Participatiewet en de samenhang met begeleiding ontstaat één gemeentelijk loket waar iedereen met problemen rondom participatie op de arbeidsmarkt kan aankloppen. Dit maakt uitwisseling van informatie gemakkelijker, verbetert de toewijzing van cliënten aan regelingen en kan leiden tot besparingen op uitvoeringskosten, concludeert het CPB.

Onderinvestering

Bij de Wmo en overige zorgregelingen waarschuwt het CPB echter voor onderinvestering door gemeenten en op afbakeningsproblemen, met name rondom begeleiding. Rijk en zorgverzekeraars profiteren van het preventief (Wmo)beleid van gemeenten waar ze geen euro aan mee hoeven te betalen. Voor gemeenten is het aan de andere kant – financieel – gunstig om inwoners door te verwijzen naar intramurale zorg (zorg binnen instellingsmuren). Kortom: zorg of begeleiding die uit maatschappelijk oogpunt rendabel is, hoeft in dat geval voor een gemeente niet rendabel te zijn. Een financiële prikkel voor gemeenten om meer voorzieningen aan te bieden, zou in de ogen van het CPB het afschuiven van verantwoordelijkheid kunnen voorkomen.

Verruiming lokaal belastinggebied

Verruiming van het lokaal belastinggebied – hoewel tot nu toe een politieke no go area – moet toch serieus worden overwogen, blijkt uit de CPB-rapportage. Het stelt gemeenten ten eerste in staat om het voorzieningenaanbod aan de lokale vraag aan te passen, waardoor het makkelijker wordt om financiële tegenvallers op te vangen. ‘Als gemeenten voor hun inkomsten voornamelijk van het rijk afhankelijk zijn, dan zal er immers ook verwacht worden dat het rijk bijspringt als een gemeente het niveau van een voorziening niet meer op peil kan houden. Voor gemeenten ondermijnt dit de prikkel om financiële risico’s te beperken’, stelt het CPB. De mogelijkheid om meer lokale belastingen te heffen, betekent overigens niet dat daarmee alle financiële risico’s zijn opgelost. ‘Of iemand op een bepaald moment een bepaalde voorziening nodig heeft is gedeeltelijk een kwestie van toeval’, stelt het CPB in zijn rapportage. Risicodeling op regionaal of landelijk niveau is hier het devies van het CPB.

Geen oren

In een reactie op de CPB-rapportage stelt het kabinet, opnieuw, dat het ‘niet voornemens is het lokaal belastinggebied aan te passen’. Groot voorstander is het kabinet van regionale risicoverevening. Het is aan de gemeenten zelf om hier vorm aan te geven, schrijft het kabinet in een brief aan de Tweede Kamer.

Afwenteling

Wat betreft het gesignaleerde risico van onderaanbod, stelt het kabinet er vertrouwen in te hebben dat gemeenten een adequaat voorzieningenniveau zullen borgen. De wet- en regelgeving voorziet hier voor een belangrijk deel in, benadrukt het kabinet. De zorgen om afbakenings- en afwentelingsproblemen worden evenmin door het kabinet gedeeld. Afwenteling naar de Wet langdurige zorg (Wlz) wordt tegengegaan doordat de toegang tot de Wlz (‘kern-Awbz’) plaatsvindt op basis van geobjectiveerde, zorginhoudelijke criteria. Zonder indicatie zijn gemeenten en zorgverzekeraars verantwoordelijk voor de ondersteuning en zorg in de eigen omgeving.

Preventieve prikkels

‘Door de decentralisatie van taken naar gemeenten hebben gemeenten er juist baat bij om te investeren in preventie en goede ondersteuning omdat het zwaardere vormen van ondersteuning voorkomt’, aldus de kabinetsbrief aan de Kamer. ‘Door gemeenten breed verantwoordelijk te maken voor ondersteuning in de eigen omgeving worden de prikkels voor goede, preventieve ondersteuning verstrekt ten opzichte van de huidige situatie.’