Brandbrief G4: verdeelmodel bijstand moet op de schop

Het verdeelmodel voor bijstandsuitkeringen moet worden aangepast. Het kent onverklaarbare en forse uitschieters. Ook de vangnetregeling moet worden verruimd. Het risico voor gemeenten moet voorlopig worden beperkt tot 30 euro per inwoner. Daarvoor pleiten de wethouders werk en inkomen en financiën van de G4 in een brief aan de Kamer.

Onacceptabel

Uit de verdeling van de voorlopige bijstandsbudgetten 2017 blijkt dat Amsterdam, Den Haag, Utrecht en Rotterdam ‘wederom met onacceptabele en negatieve herverdeeleffecten worden geconfronteerd’, aldus de wethouders in hun brief. Die worden veroorzaakt door het gereviseerde verdeelmodel, waarbij het aandeel historische kosten voor nog maar een kwart meeweegt in plaats van voor de helft. ‘De negatieve effecten zijn dermate groot dat deze niet op te lossen zijn met aanpassing van beleid en uitvoering’, benadrukken de wethouders. Komende week behandelt de vaste Kamercommissie Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) de begroting van SZW.

Geen soelaas

Gevolg van het gereviseerde verdeelmodel is dat de tekorten op het bijstandsbudget voor de G4-gemeenten oplopen van 105 miljoen euro in 2017 tot 140 miljoen euro in 2018. De vangnetregeling van het kabinet biedt onvoldoende soelaas. De eerste vijf procent van de tekorten komen voor rekening van de gemeenten zelf en van de volgende 7,5 procent wordt slechts de helft vergoed. De vangnetsystematiek leidt ertoe dat het tekort dat de vier gemeenten zelf moeten opvangen, kan oplopen tot 8,75 procent van het budget. ‘In 2019 stijgt dat eigen risico verder tot tien procent’, stellen de wethouders.

Prijsverschillen

Hoewel verantwoordelijk staatssecretaris Jetta Klijnsma (SZW, PvdA) recent heeft toegezegd het effect van de centrumfunctie op het volume van de bijstand en de onverklaarbare positieve en negatieve uitschieters in het model te gaan onderzoeken, moet er in de ogen van de G4-wethouders meer gebeuren. De uitschieters op regionaal niveau moeten ook in het onderzoek worden meegenomen; de wethouders hebben twijfels over een juiste regionale verdeling over het land. Tevens moet nader worden onderzocht wat de oorzaak van de prijsverschillen in bijstandsuitkeringen is.

Risico

Volgens de wethouders is er een duidelijke relatie tussen de uitkeringsprijs (per persoon) en de omvang van gemeenten. ‘Deze grote verschillen hebben niets te maken met verschillen in beleid en uitvoering – zoals het rijk suggereert – maar met objectieve verschillen in omstandigheden.’ Zo zitten in grote gemeenten relatief veel ouderen in de bijstand, ‘die veelal een (duurdere) IOAW-uitkering hebben’. Tot dat de uitkomsten van de onderzoeken bekend zijn, ‘moet het risico voor gemeenten worden beperkt tot 30 euro per inwoner’, schrijven de wethouders. Dat vangnet moet worden gefinancierd uit rijksmiddelen.

Straf voor goed beleid

De Rotterdamse wethouder Maarten Struijvenberg (werk en inkomen), een van de ondertekenaars van de brief aan de Kamer, vindt dat Rotterdam wordt gestraft voor goed beleid. ‘Ons bijstandsvolume daalt en toch worden we gekort. Dat kan toch niet de bedoeling zijn. Zulke omvangrijke tekorten kunnen wij niet opvangen met het aanpassen van beleid en uitvoering. Dit heeft niets meer te maken met de prikkelwerking, waar wij zeker het nut van inzien.’ Het verdeelmodel leidt voor de Maasstad tot 2018 tot een tekort van 110 miljoen euro.

Grote verschuivingen

In 2017 wordt in totaal 5,8 miljard euro over alle gemeenten verdeeld; twee procent meer dan er voor dit jaar beschikbaar was. Bij de verdeling van het macrobudget is gebruik gemaakt van een gereviseerd verdeelmodel, met grote verschuivingen als gevolg. Twee op de drie gemeenten krijgt volgend jaar meer budget, een op de drie moet het met minder geld doen, bleek eerder uit een analyse die op verzoek van Binnenlands Bestuur is gemaakt door APE Public Economics.