Betrouwbaarheid cijfers overschotten ter discussie

Diverse gemeenten stellen dat de cijfers over de overschotten maatschappelijke ondersteuning en jeugd en ‘werk en inkomen’ die minister Plasterk (Binnenlandse Zaken) maandag openbaar heeft gemaakt, niet kloppen. BZK stelt dat het om cijfers gaat die door de gemeenten zelf zijn aangeleverd. ‘Wij hebben die cijfers niet bedacht.’ 

Vertroebeld beeld

Onder meer Renswoude, Schagen, Giessenlanden, Schiermonnigoog en Heerenveen stellen dat ze zich ‘niet herkennen’ in de cijfers van BZK dan wel dat ze ronduit onjuist zijn, en daarmee een vertekend beeld geven. Ook Bunnik zet er vraagtekens bij. Gemeentefondsdeskundige Dirk Jans van Frontin PAUW stelt dat op de clustering in ‘werk en inkomen’ en ‘maatschappelijke ondersteuning en jeugd’, op basis waarvan BZK de cijfers openbaar heeft gemaakt, een en ander is af te dingen. Die clusters omvatten meer taken dan alleen de nieuwe taken die in het kader van de decentralisaties in 2015 naar gemeenten zijn overgegaan. Ook is het wegboeken van bepaalde kosten naar de zogeheten IV3-codes, die vervolgens naar die clusters leiden, eenduidig noch eenvoudig. Daarnaast worden de uitvoeringskosten zoals salarissen en overhead vaak niet weggeboekt op een van de twee clusters. Als met al deze factoren geen rekening wordt gehouden, wordt het beeld en daarmee de conclusies vertroebeld. ‘De minister had, voordat hij de cijfers naar buiten bracht, beter onderzoek moeten doen’, vindt Jans.

Tekort

Renswoude noteerde vorig jaar een tekort van circa 70.000 euro op de jeugdhulp en een overschot van ongeveer 250.000 euro op de Wmo, laat een woordvoerder van de gemeente weten. Totaal andere cijfers dan het overschot van 1,2 miljoen (53,8 procent) op maatschappelijke ondersteuning en jeugd uit het overzicht van BZK, waarmee de gemeente van alle gemeenten het hoogste overschot noteerde. ‘Wij herkennen ons niet in de cijfers die het ministerie van BZK openbaar heeft gemaakt’, laat een woordvoerder van de gemeente weten.

Bijstandsgelden ‘vergeten’

Heerenveen, de nummer twee uit de – op basis van de BZK aangeleverde realisatiecijfers 2015 samengestelde – ‘top tien gemeenten met het hoogste overschot’ op maatschappelijke ondersteuning en jeugd, stelt dat in de cijfers ‘een fout is geslopen’. En die ligt bij het CBS dan wel BZK die de CBS-cijfers voor zijn overzicht heeft gebruikt, benadrukt een woordvoerder van de gemeente. De fout is gemaakt bij het cluster werk en inkomen, waarbij de uitgaven voor de bijstandsgelden wel door de gemeente zijn aangeleverd, maar niet door CBS/BZK zijn verwerkt. BZK meldt in zijn overzicht dat Heerenveen een overschot op ‘werk en inkomen’ heeft van 22,9 procent en op maatschappelijke ondersteuning en jeugd een overschot van 36,9 procent. ‘De werkelijke situatie is heel anders’, aldus de woordvoerder.

Appels met peren

Alles bij elkaar opgeteld heeft Heerenveen een miljoen euro meer uitgegeven aan werk en inkomen en maatschappelijke ondersteuning en jeugd dan het rijksbudget groot was. ‘We hebben daarnaast lokaal zorggeld toegevoegd aan het rijksbudget.’ Als ook dat wordt meegerekend, dan komt Heerenveen uit op een overschot van 13 procent op maatschappelijke ondersteuning en jeugd, in plaats van een overschot van 36,9 procent. ‘BZK vergelijkt appels met peren’, stelt de woordvoerder. De gemeente gaat hierover contact opnemen met het ministerie.

Maatschappelijk effect

Bunnik staat op de vijfde plek in de ‘top tien’. De gemeente hield vorig jaar, zo blijkt uit de BZK-cijfers, bijna een derde van het rijksbudget over op zorg en jeugd. Wethouder Jorrit-Jan Eijbersen (sociaal domein) ziet het anders en kijkt er bovendien anders naar. Zo staan in Bunnik de salarissen van de medewerkers van het wijkteam niet op een post ‘sociaal domein’, maar op de post ‘salarissen’ geboekt. Dat kan een vertekend beeld geven. Bunnik werkt bovendien ontschot, zodat niet elke euro exact aan een Wmo-uitgave of een uitgave in het kader van de jeugdwet kan worden toegeschreven. Maar dat is techniek; belangrijker vindt Eijbersen om naar het maatschappelijk effect voor de burgers te kijken. ‘We hebben relatief weinig klachten en we blijven binnen budget.’

Bevoogdende moeder

Los van de (on)juistheid van de cijfers snapt Bunnik niet wat Plasterk daarmee moet en wil. ‘Decentraliseren is decentraliseren’, aldus Eijbersen. ‘Binnenlandse Zaken lijkt op een bevoogdende moeder die wil weten hoe haar kinderen met hun zakgeld omgaan.' Hij vindt dat ‘Den Haag’ zich daar niet mee moet bemoeien. ‘De gemeenteraad mag mij hierover vragen stellen en die zal ik met liefde en met verve beantwoorden.’ Schagen meldt dat de cijfers niet correct zijn, maar de gemeente was gisteren niet bereikbaar voor nadere uitleg. Giessenlanden liet eerder deze week al weten dat de BZK-cijfers voor deze gemeenten een ‘vertekend’ beeld geven. ‘Er lijkt een dubbel rijksbudget te zijn besteed voor maatschappelijke ondersteuning en jeugdzorg.’

Nadere analyse

Een woordvoerder van Binnenlandse Zaken benadrukt dat de maandag openbaar gemaakte cijfers door de gemeenten zelf zijn aangeleverd. Gemeenten doen dat via een ‘IV3-tool’ aan het CBS. ‘Wij hebben de cijfers niet bedacht.’ En, refererend naar de opmerking van de Bunnikse wethouder: ‘We juichen het alleen maar toe dat gemeenteraden het gesprek over de besteding van de gelden aangaan.’ Uit de maandag door Plasterk naar buiten gebrachte realisatiecijfers over 2015 bleek dat slechts 22 van de 393 gemeenten in 2015 niet met het rijksbudget uitkwamen en een tekort boekten. Alle gemeenten samen hielden 1,18 miljard over op het budget voor maatschappelijke ondersteuning en jeugd. Schiermonnikoog is een van die 22 gemeenten die volgens BZK een tekort heeft. Zij heeft gisteren laten weten dat er geen sprake is van een tekort, maar van een klein overschot.

Het ministerie komt snel met een nadere analyse en toelichting bij de berekening, laat de woordvoerder weten. Om een beter beeld te krijgen van de duiding van de cijfers en de mogelijke verklaringen, zal Plasterk nader onderzoek laten doen, zo schreef de minister maandag aan de Kamer.