Beleidsvrijheid bij Jeugdwet ver te zoeken

Gemeenten worden via de Jeugdwet te veel aan handen en voeten worden gebonden. Ze zullen onvoldoende in staat zijn om de toegedachte regiefunctie en financiële verantwoordelijkheid waar te maken. Dit stelt de Afdeling advisering van de Raad van State in haar advies over de Jeugdwet die maandag naar de Kamer is gestuurd.

Uitgaven monitoren

Dit komt onder meer door de verplichting voor gemeenten om verwijzingen door artsen te accepteren, maar ook door de gespecialiseerde jeugdhulp, de kinderbeschermingsmaatregelen en de jeugdreclassering. Gemeenten kunnen hierdoor de kosten van deze hulp onvoldoende in de hand houden. Het gaat daarbij volgens de Raad van State (RvS) om een ‘aanzienlijk deel van het totale jeugdhulpbudget dat wordt overgeheveld aan gemeenten’. Het is daarom noodzakelijk om de verhouding tussen daadwerkelijke kosten van gemeenten en het bedrag dat in het gemeentefonds wordt gestort, goed te blijven bewaken. Daarvoor moet een adequaat systeem voor worden opgezet, vindt de RvS. Zo’n monitoringsysteem moet wettelijk worden geregeld.

Beknot

De beleidsruimte van gemeenten wordt door tal van wetsregels beknot, constateert de Afdeling advisering. Daarbij doelt zij op onder meer jeugdhulpplicht en de mogelijkheden ‘nadere regels’ te stellen. Ook het feit dat regionale samenwerking verplicht kan worden opgelegd als gemeenten er zelf niet of in de ogen van het kabinet onvoldoende uitkomen, staat haaks op de toegezegde beleidsvrijheid.

Efficiencykorting

Omdat een belangrijk deel van de uitgaven door de gemeenten door de vele regels en bepalingen in de Jeugdwet niet of maar voor een zeer beperkt deel te beïnvloeden is, zal de efficiencykorting van 450 miljoen euro ten koste gaan van de gemeentelijke uitgaven voor preventie en ambulante hulp, waarschuwt de Raad van State. Dit strookt niet met een van de belangrijkste uitgangspunten van de wet, namelijk dat door sneller en vroeger ingrijpen geen dure specialistische hulp en zorg nodig is.

Ontoelaatbare knelpunten

De Afdeling vindt de mogelijkheid tot ministerieel ingrijpen als gemeenten hun jeugdzorgplicht verzaken, te zwaar. Als gemeenten hierop moeten worden aangesproken, kan de provincie dat prima doen. De verplichting om boven(regionaal) samen te werken is in de ogen van de RvS ook wat overdreven. Hier moet pas naar worden uitgeweken als er ‘ontoelaatbare knelpunten’ ontstaan. Gelet op de regierol en de budgettaire verantwoordelijkheid van gemeenten verwacht de RvS dat de benodigde samenwerking vanzelf van de grond komt. Dwang is onnodig.

Lappendeken

Daarnaast vreest de Raad voor een wirwar aan samenwerkingsverbanden. De (wettelijk) verplichte samenwerkingsverbanden worden bij de drie decentralisaties werk, jeugdzorg, langdurige zorg verschillend samengesteld. Zo wordt rondom de Participatiewet uitgegaan van een indeling in 35 arbeidsmarktregio’s. Voor andere terreinen gelden weer andere indelingen. ‘De per wettelijke regeling van bovenaf opgelegde samenwerkingsverbanden leiden in hun geheel tot een lappendeken, zonder dat gemeenten in staat zijn of worden gesteld - omdat het gaat om verplichte samenwerking - tot afstemming ervan te komen. Dit doet niet alleen afbreuk aan de regierol van gemeenten, maar ook aan de beoogde integraliteit van de verschillende beleidsterreinen in het sociale domein.’

Risicovol

De omvang en het tempo waarmee gemeenten de nieuwe taken op hun bordje krijgen, maken de decentralisaties risicovol. De Raad heeft twijfels of de door het rijk ingeboekte efficiencykorting al wel zo snel kan worden gerealiseerd. ‘Zowel gemeenten als instellingen zullen in korte tijd een grote omslag moeten maken, maatstaven en praktijken moeten ontwikkelen en tot grotere efficiëntie moeten komen met bijbehorende budgettaire besparingen. De Afdeling adviseert gemeenten voldoende tijd te gunnen om de voorgenomen decentralisatie zorgvuldig te kunnen doorvoeren.’