Samen veel minder afval

Om hun afvalprestatie te verbeteren, zouden gemeenten veel meer moeten samenwerken op afvalgebied. En dan niet alleen samen inzamelen, maar vooral samen een visie ontwikkelen en daar maatregelen op afstemmen. De resultaten zijn significant beter. 

Tot deze conclusie komt adviesbureau IPR Normag dat in opdracht van het VANG-programma (Van Afval Naar Grondstof) de kansen onderzocht van intergemeentelijke afvalsamenwerking ter verbetering van afvalprestaties. Het blijkt dat gemeenten die samenwerken een beter scheidingsresultaat en minder restafval per inwoner hebben. Hoe intensiever de beleidssamenwerking, hoe beter de afvalprestatie, concluderen Robert Schouten en Paul de Bruin, beiden directeur van IPR Normag, dat het onderzoek uitvoerde.

Door samen te werken houden gemeenten elkaar een spiegel voor, verklaart hij. ‘Als groep kun je elkaar enthousiasmeren. Je ziet dat gemeenten die eigenlijk vinden dat ze het wel prima doen, dan toch een keuze maken waarmee ze nog verder komen, vanwege het prikkelende effect dat anderen dat ook doen. Als je eenmaal over die drempel bent, zit er een versnelling in.’

Ondanks die voordelen werken gemeenten maar beperkt samen aan het ontwikkelen van een gezamenlijk afvalbeleid, vooral omdat ze opzien tegen de ‘stroperigheid’. Slechts achttien gemeenten doen dat op het hoogste, meest effectieve niveau, waar een gedeelde visie zich vertaalt in gemeenschappelijk beleid en gezamenlijke uitvoering. Op lagere niveaus zoeken gemeenten elkaar wel op. Zo werken circa 150 gemeenten samen aan kennisuitwisseling, hebben circa 100 gemeenten een gezamenlijke visie op afvalbeheer, en doen circa 50 gemeenten aan gezamenlijke uitvoering, veelal gaat het dan om de inzameling van afval.

Een mooi begin, zegt Schouten, maar daarmee komen ze nog lang niet in de buurt van de scheidingsdoelstelling om in 2025 nog maar dertig kilo restafval per persoon over te houden (nu nog gemiddeld 238 kilo). Amper 10 procent van de gemeenten was in 2014 gezakt tot circa 140 kilo restafval per persoon per jaar. Ook de best presterende gemeenten – veelal werken zij met diftar – staan in 2014 nog ver af van de VANG-ambitie. In het onderzoek heeft Schouten de afvalprestaties van alle gemeenten afgezet tegen de mate van gemeentelijke samenwerking. Waarbij samenwerking wordt uitgedrukt in vijf niveaus: kennis delen, samen kennis ontwikkelen, een gezamenlijke visie op afvalbeheer, samenwerken in de uitvoering en – als hoogste niveau – regionaal beleid, waarbij een gezamenlijke visie wordt vertaald naar gezamenlijke maatregelen.

Stroperigheid
‘Gemeenten geven aan dat ze opzien tegen de stroperigheid en onderlinge afhankelijkheid en stellen dat ze het zelf sneller kunnen’, zegt Schouten. Maar snelheid is betrekkelijk: de ambities zijn dermate hoog dat alle gemeenten op zoek moeten naar het meest effectieve afvalbeleid. En daarbij helpt samenwerken, blijkt uit het onderzoek. Regionaal afgestemd beleid bevordert de benodigde gedragsverandering van inwoners. “Alleen ga je sneller, samen kom je verder”, is dan ook de slogan die Schouten hanteert.

Beleidssamenwerking vergt nog wel een omslag in het denken bij gemeenten. De focus bij samenwerking lag de afgelopen jaren vooral op afvalbeheer: het efficiënt ophalen van huisvuil. Daarbij ging het vaak over de kosten van inzameling. Inmiddels is duurzaamheid belangrijk geworden en moeten gemeenten gaan sturen op het aanbiedgedrag van inwoners en op grondstoffenmanagement, zegt Schouten. ‘De juiste beleidskeuzes en inzet van beleidsinstrumenten zijn bepalend geworden. Efficiëntie is nog slechts een voorwaarde.’ Dit stelt volgens hem andere, hoge eisen aan de gemeentelijke organisatie. ‘Door samen te werken voorkom je dat iedereen het wiel opnieuw probeert uit te vinden.’