Reactieve aanwijzing mag alleen na overleg gemeente

Als provincies ruimtelijke plannen van gemeenten willen blokkeren, mag dat alleen nadat daarover bestuurlijk contact is geweest met die gemeente. Ook moet dat besluit gebaseerd zijn op beleid dat door Provinciale Staten is vastgesteld. Deze eisen stelt de nieuwe Omgevingswet aan het interventie-instrument voor provincies, de reactieve aanwijzing.

Voorwaarden aan ingrijpen provincie

Dinsdag stuurde minister Schultz van Haegen van Infrastructuur en Milieu het wetsvoorstel Omgevingswet naar de Tweede Kamer. In de gisteren gepresenteerde wet is een belangrijk knelpunt voor de Vereniging  van Nederlandse Gemeenten (VNG) weggenomen, zegt Edward Stigter, programmadirecteur Eenvoudig Beter van het ministerie. De mogelijkheid van de provincie om in te grijpen in gemeentelijke plannen is aan voorwaarden gebonden. ‘We hebben juridisch vastgelegd dat een reactieve aanwijzing pas mag worden gegeven als er kenbaar gemaakt provinciaal beleid aan ten grondslag ligt en alleen nadat er bestuurlijk contact is geweest. Zo’n aanwijzing mag niet als een duveltje uit een doosje komen. In de toelichting geven we bovendien aan dat provincies terughoudend moeten zijn met het gebruik van dit instrument. Daarmee is aan de voorwaarden van de VNG voldaan.’

Gemeenten bevoegd gezag

In de Omgevingswet is expliciet omschreven dat gemeenten in beginsel bevoegd gezag zijn voor het omgevingsrecht, tenzij er reden is om het gezag op provinciaal of nationaal niveau te beleggen. Het moet dan gaan om evidente belangen van hogere overheden, zegt Stigter. ‘Het bevoegd gezag ligt daar waar het zwaartepunt van de besluitvorming ligt. Dat is een wezenlijk ander uitgangspunt dan dat het hoogste gezag automatisch bevoegd gezag is. In geen enkele andere wet is dit primaat van de gemeenten zo expliciet uitgesproken.’

Grens aan afwegingsruimte

Voor gemeenten biedt de Omgevingswet meer flexibiliteit en eigen afwegingsruimte. In de toetsversie die eerder verscheen riep die openheid veel vragen op, zegt Stigter. Dat is aangescherpt in het vandaag gepresenteerde wetsvoorstel. ‘Het uitgangspunt blijft meer afwegingsruimte voor decentrale overheden, maar we hebben nu duidelijker omschreven waar de grenzen liggen, bijvoorbeeld als het gaat om nationale belangen zoals waterveiligheid en om Europese regels.’

Vier AmvB’s

De nieuwe wet bundelt 26 wetten en vele regels op het gebied van de leefomgeving. In plaats van de huidige 120 Algemene maatregelen van Bestuur (AMvB’s) komen er straks vier. De toetsversies daarvan zijn naar verwachting medio volgend jaar klaar. De eerste AMvB, het Omgevingsbesluit, is een uitwerking van alle procedures die voortvloeien uit de wet (wie is wanneer bevoegd gezag?). De tweede is het Besluit kwaliteit leefomgeving, waarin alle normen en toetsingskaders staan beschreven. De andere twee AMvB’s bevatten algemene regels voor burgers en bedrijven over bouwen (waarin het huidige Bouwbesluit) en milieu (met daarin onder andere het Activiteitenbesluit).