Oliemannetjes op het platteland

Het aantal gebiedscoöperaties groeit. Ze brengen de gescheiden werelden van overheid, onderwijs en ondernemingen samen en geven de leefbaarheid op het platteland een impuls. Maar houden ze het ook op langere termijn vol?

Enorme meerpaal

‘Kijk', zegt Jan van Goor trots. Hij komt aangezet met een enorme meerpaal. ‘Weet je waar die van is gemaakt? Drents bermgras!’ De paal, geïnitieerd door het regionale waterschap, verbeeldt het nut van de Gebiedscoöperatie Zuidwest-Drenthe in een notendop. Gemeenten die graag verlost zijn van het maaien van de bermen. Regionaal onderwijs dat zoekt naar aansprekende praktijkcases waar studenten hun tanden in kunnen zetten. En het bedrijfsleven dat een groeiende vraag ziet naar lokaal gefabriceerde, duurzame producten. De drie o’s in coöperatiejargon – overheid, onderwijs en onderneming – die in de regionale praktijk al te vaak met de ruggen naar elkaar staan. In Zuidwest-Drenthe werken ze sinds twee jaar eendrachtig samen. 

Dialoogavonden

Het begon te borrelen bij een toespraak van Willem Foorthuis op de Ondernemersbeurs in Zuidwolde, 2011. De lector duurzaam coöperatief ondernemen aan de Hanzehogeschool Groningen schetste daar de gevolgen van uiteenlopende fenomenen als vergrijzing, krimp, de terugtrekkende overheid en de energietransitie. Van Goor: ‘Misschien moesten wij daar ook wat mee. Toen zijn we hier in de gemeente De Wolden dialoogavonden gaan organiseren rond thema’s als zorg en recreatie. Elke keer voor 20 tot 25 personen. Wethouder Ten Kate was er ook bij betrokken.’

Snelste glasvezel van Nederland

Op die avonden kwamen de belangrijkste thema’s bovendrijven waar de initiatiefnemers gezamenlijk mee verder wilden. Het eerste concrete onderwerp: glasvezel. Van Goor: ‘We hebben daarvoor een projectplan gemaakt, subsidies aangevraagd. We kregen geld van de provincie Drenthe en de gemeente De Wolden. Met succes. Van Goor, trots: ‘Dankzij de inzet van een grote groep vrijwilligers hebben we binnen een paar jaar tijd het snelste glasvezelnet van heel Nederland. We wonnen er zelfs de European Boardband Award mee.’

Royaler werkveld

Een instant-succes, die glasvezel. Maar het maakte de initiatiefnemers ook duidelijk dat voor een succesvolle voortzetting een royaler werkveld nodig was. In oktober 2015 werd daarom de gebiedscoöperatie Zuidwest-Drenthe opgericht. Bestuursvoorzitter Oosterveld: ‘Toen was al meteen de slag gemaakt om het breder te zien dan De Wolden. Onderwijsgroep Terra was er van meet af aan bij betrokken, het ondernemersplatform, de lokale overheden. We beschouwen zo’n beetje heel Zuidwest-Drenthe als het nieuwe werkgebied.'

Pionierswerk

Hoeveel bestuurservaring zich ook rond de nieuwe gebiedscoöperatie verzamelde, het was pionierswerk in het begin. Van Goor: ‘We hebben veel gehad aan de contacten met de Groningse Gebiedscoöperatie Westerkwartier die een paar jaar eerder was begonnen. Maar dit gebied heeft weer z’n eigen dynamiek.’ Neem dat bermgrasproject. Van Goor: ‘Wij kunnen zo’n project als neutrale partij onverdacht opzetten. We jagen het aan door er een avond over te organiseren en vervolgens zeggen we tegen aanwezige ondernemers of burgers: wie doen er mee? Als zij er niet aan willen trekken, steken wij er ook geen verdere energie meer in. Onderwijs en overheid zijn ondersteunend en faciliterend – ondernemers of burgers zijn bij ons altijd in the lead.’

Eerst zien, dan geloven

Toch bracht die aanpak ook problemen met zich mee. Oosterveld: ‘Wij hadden geld nodig om het project bermgras überhaupt te kunnen starten. Maar de gemeenten zeiden: eerst zien, dan geloven.’ Het loste zich op doordat de coöperatie niet alleen naar de productiekant keek, maar ook al in een vroeg stadium geïnteresseerde eindafnemers aan zich wist te binden. ‘Vraag creëren, daar gaat het om’, stelt Oosterveld. ‘Inmiddels is een projectleider aangesteld en de uitvoering in volle gang.’

Niet altijd betalen

Die bedrijfsmatige aanpak is nodig. De gemeente De Wolden en onderwijsgroep Terra staken de eerste jaren steeds 20.000 euro in de coöperatie. Nu wil De Wolden dat bedrag halveren om, zegt wethouder Jan ten Kate (Economische Zaken, Gemeentebelangen), ‘een signaal af te geven dat we niet voor altijd zullen blijven betalen. Hoe ze de organisatie moeten gaan bekostigen is een serieus punt. We hebben hier in Zuidwest-Drenthe weinig grote ondernemingen, het zijn vooral agrariërs. De financiering van de onderzoeksfase is heel lastig. En, al zou het eigenlijk wel moeten, of buurgemeenten te porren zijn voor vaste jaarlijkse bijdrage aan de basiskosten is nog niet duidelijk.’

Zelf groenonderhoud doen
Een mogelijk financieringsmodel zou kunnen zijn om tegen lagere kosten een aantal gemeentelijke taken over te nemen. ‘Doen we nu soms al’, stelt Van Goor. ‘Toen De Wolden budget had gereserveerd voor een speciaal cultuurprogramma, heeft de gemeente de uitvoering aan ons uitbesteed. Wij kunnen breder kijken, zijn niet gebureaucratiseerd.’ Wethouder Ten Kate ziet wel wat in uitbreiding van dergelijke constructies. ‘Stel dat de zeventien dorpen met een goedkoop plan komen om voortaan zelf in het groenonderhoud te voorzien. Daar teken ik bij wijze van spreken morgen voor.’

Additionele funding

Een andere financieringsbron voor de coöperatie is additionele funding via andere gemeenten, een waterschap of een netwerkbeheerder. Oosterveld: ‘Als je je eenmaal hebt bewezen, zullen die vast ook wel bereid zijn om geld in voorstellen te steken.’ Hij wijst op een lopend project waarbij studenten via sensortechnologie de landopbrengst per hectare verhogen en tegelijk de benodigde hoeveelheid kalk en mest terugdringen. ‘Scheelt de boer geld en vermindert het weglekken van meststoffen in bodem en grondwater.’
 
Donders uitkijken
Twee jaar pionieren heeft de Gebiedscoöperatie Zuidwest-Drenthe erop zitten. Hoe onzeker de financiële toekomst ook mag zijn, met de aanleg van glasvezel, de bermgraspalen en alle andere lopende projecten hebben de initiatiefnemers de dynamiek in de regio onmiskenbaar teruggebracht. Voorzitter Oosterveld heeft goede hoop dat de financiering gaat worden opgelost.Wat voor tips zouden ze zelf aan andere coöperaties geven? ‘We kijken nadrukkelijk om ons heen en als je kunt samenwerken moet je dat zeker doen’, zegt Oosterveld. ‘Maar je moet ook donders uitkijken waar je wel en niet instapt. Je moet je slagvaardigheid behouden.’ 

Lees het hele verhaal over de Gebiedscoöperatie Zuidwest-Drenthe deze week in BB02 (inlog)