Naar een Omgevingsvisie zonder usual suspects

‘We zijn hier druk bezig met het opstellen van de gemeentelijke omgevingsvisie’, vertelt Peter Commissaris, programmamanager Omgevingswet in Alphen aan den Rijn. ‘Daarin willen we de burger een belangrijke stem geven. Maar hoe pak je dat proces op en zorg je ervoor dat burgers gaandeweg niet teleurgesteld raken?’

Keukentafel
Reden voor zijn gemeente om zich aan te melden voor een pilot binnen het programma Aan de slag met de Omgevingswet. Een jaar geleden vond de eerste expertsessie plaats in het Alphense stadhuis, onder leiding van twee externe begeleiders. Commissaris: ‘Hun advies was: probeer nou niet om burgers met een inloopbijeenkomst naar het stadhuis te trekken. Daar krijg je alleen usual suspects mee. Ga naar de mensen toe. Spreek ze thuis aan de keukentafel, zoals ook in het sociaal domein gebeurt. En probeer daar, in hun vertrouwde leefomgeving, met burgers in gesprek te gaan over de fysieke leefomgeving.’

Roadshow
Zo’n zeventig Alphenaren bleken tot een keukentafelgesprek bereid. Toen moesten er nog ambtenaren worden gevonden om in die keukens aan te schuiven. Commissaris was sceptisch. ‘Ik dacht: dat wordt niks. Wie van mijn collega’s gaat dit nou doen?’ Met, zegt hij, ‘een soort van roadshow’ trok hij door het stadhuis om zijn collega’s voor de burgergesprekken te enthousiasmeren. ‘Tot mijn verrassing zagen een stuk of dertig collega’s het toch zitten. Een aantal van hen vond het best eng. Zo’n gesprek kan zomaar gaan over dingen waar je als ambtenaar geen verstand van hebt, die buiten jouw normale werkgebied vallen.’

Voorspelbare onderwerpen
Via een door 671 Alphenaren ingevulde enquête waren zomer 2017 de thema’s bepaald die in de gesprekken aan de orde moesten komen. ‘Vooral goede verbindingen met de omliggende steden vinden mensen hier heel belangrijk. En de ligging in het Groene Hart, dat ook groen moet blijven.’ Redelijk voorspelbare onderwerpen. ‘Wat ons echt verraste was dat een thema als duurzaamheid in de gesprekken nauwelijks werd aangestipt. Energietransitie, dat woord kenden de Alphenaren helemaal niet. Daar moeten we met onze communicatie fors op gaan inzetten. We kunnen niet volstaan met het aanbieden van subsidie voor zonnepanelen.’
 

Foto van Alphen
Alle opgetekende burgermeningen kregen een plek in wat binnen het gemeentehuis inmiddels  ‘De staat van Alphen’ heet. Commissaris: ‘Een soort foto van Alphen, waarop staat vermeld hoe de bewoners hun stad zien en waar ze zich zorgen over maken. Als een van de belangrijkste bouwstenen voor onze omgevingsvisie.’ Wel worstelt Alphen daarbij met de vraag hoe gemeentelijke nota’s over thema’s als duurzaamheid en erfgoednota een plek moet krijgen in de uiteindelijke omgevingsvisie. In de pilot omgevingsvisie die de gemeente nu volgt is dat – na de burgerparticipatie – het onderwerp van een tweede serie expertsessies.

Onthullend
Commissaris: ‘Op papier zijn wij als gemeente een netwerkorganisatie, maar in de praktijk zijn oude afdelingen nog sterk aanwezig. Elk met hun eigen belangen. We proberen nu de wanden daartussen te slechten.’ Ook externe partners waren bij de sessies betrokken. ‘Om te kijken wat de wederzijdse verwachtingen zijn.’ Onthullend, vond Commissaris. ‘Wat weten wij als gemeente nou van het beleid van de regionale GGD? Heel weinig. Terwijl ze allerlei data over de gezondheidssituatie in de wijken bleken te hebben waar wij op kunnen inhaken met onze omgevingsvisie.’

Nieuwe verbindingen
Ook partijen als de veiligheidsregio en het Hoogheemraadschap Rijnland schoven aan. Was nog wel lastig, zegt Commissaris. ‘In hoeverre mogen ze verder kijken dan naar hetgeen waarvoor ze in het leven zijn geroepen? Dat soort organisaties opereert vaak ook nog vrij sectoraal.’ Eenmaal om tafel werden de wanden geslecht. ‘Als je waterbergingen maakt’, zegt Commissaris, ‘plan je daaromheen vaak ook meer groen. Je zag meteen de blijdschap bij de GGD: dan konden mensen daar in de buitenlucht recreëren en hardlopen. Zo ontstonden nieuwe verbindingen en kunnen we maatschappelijke aspecten met die van de fysieke leefomgeving combineren.’

Continu monitoren
In het optimistische scenario heeft Alphen dit najaar een eerste versie van de omgevingsvisie, al is het de vraag of het ooit tot een definitieve variant komt. ‘We willen de ontwikkelingen binnen de gemeente en de veranderende mening van de Alphenaren erin blijven verwerken’, zegt Commissaris. ‘Een continu proces van monitoren, in gesprek blijven. We hebben hier al gezegd: die omgevingsvisie komt nooit verder dan een voorlopige bèta-versie.’

Lees het hele verhaal over de omgevingsvisie van Alphen en die van De Fryske Marren deze week in BB06 (inlog)