Accountants bespeuren eindelijk realisme bij gemeenten

Details over de hoogte van de verliezen die gemeenten momenteel lijden, geven de gemeentelijke accountants niet. Maar de algehele verwachting is dat de strop nog een paar miljard euro groter wordt.

Op zijn vroegst in september verwacht Deloitte met een analyse van de gemeentelijke jaarrekeningen te komen. De sombere gezichten aan tafel in het nieuwe Deloitte-kantoor in Utrecht doen het ergste vermoeden. Wie de kranten bijhoudt, weet dat vrijwel elke gemeente over 2012 miljoenen heeft moet afboeken. Nijmegen: 70 miljoen euro; Dordrecht: 32 miljoen euro; Hilversum: 9 miljoen euro. Daarbij geldt in de regel: hoe meer grondposities, des te groter de verliezen.
 

Landelijk zou het volgens de eerste grove schattingen van deskundigen weleens om een extra verdamping van twee miljard euro kunnen gaan. Dat wil zeggen bovenop de 3,2 miljard euro die al eerder was becijferd door de vastgoedtak van Deloitte.
 

Volgens de Deloitte-accountants Patrick Jussen en Rein Aart van Vugt is duidelijk dat de meeste gemeenten intussen steeds meer realisme aan de dag leggen en hun verliezen nemen. ‘In 2009 dacht men in veel gemeenten dat het, na een korte dip, allemaal wel goed zou komen. Samen met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten hebben wij toen een eerste rapport opgesteld hoe erg het was. De conclusie: een verlies van ruim drie miljard euro’, zegt Jussen.
 

Ondanks die niet mis te verstane voorspelling in dat rapport, besloten veel gemeenten aanvankelijk de kat uit de boom kijken. De geprognosticeerde verkoop van bouwkavels werd in veel gevallen twee à drie jaar vooruitgeschoven. Duidelijk is intussen dat dat niet volstaat. ‘In de jaarrekeningen over 2012 zien we dat de verliezen op de grondexploitatie wel zijn genomen. De prognoses zijn tien tot vijftien jaar vooruitgeschoven’, zegt Van Vugt. ‘In die zin is in de jaarrekeningen 2012 volop realisme aanwezig.’
 

Twee zogeheten p’s – van planning en programmering – zijn volgens vastgoedspecialist Frank ten Have van Deloitte intussen aangepast. Het is wachten totdat dat ook gebeurt met de derde en laatste ‘p’: de prijs. ‘Ik zie nergens nog bordjes met daarop: kavels, nu 10 procent in prijs verlaagd! Maar het kan niet anders dan dat alles wat er tot nu toe is gebeurd, de beprijzing beïnvloedt. Vroeg of laat zullen gemeenten met de grondprijs naar beneden moeten. En ja, verlaging van de kavelprijs zal tot meer verliezen leiden’, aldus Ten Have.
 

Retrospectief
De accountants van Deloitte en Ernst & Young laten zich bij het controleren van de gemeentelijke jaarrekeningen steeds vaker vergezellen door vastgoedspecialisten. Reden: de veelal complexe materie, de enorme verliezen op de grondexploitatie en de waardedalingen van het (maatschappelijk) vastgoed. ‘Klanten vragen er ook om’, zegt Rob Ellermeijer van Ernst & Young.
 

Van Vugt: ‘Voor 2008 ging het bij de jaarrekeningen om winstprognoses en het realiteitsgehalte daarvan. Na de bankencrisis en de daaropvolgende economische recessie is onze aandacht verschoven naar het in beeld brengen van de risico’s, het opstellen van risicoprofi elen en ervoor te zorgen dat voorzieningen voor verwachte verliezen worden getroff en.’
 

De maatschappelijke verwachting van wat een accountant geacht wordt te doen, is sinds het uitbreken van de crisis op een hoger niveau gekomen. Gemeenteraden dichten als opdrachtgever eveneens een andere rol aan de accountant toe. Van hem wordt verwacht dat hij de risico’s vroegtijdig signaleert en bespreekbaar maakt. Jussen: ‘Accountants waren altijd retrospectief. Nu kijken ze veel meer in de toekomst, ze denken in risico’s.’ Zo worden schulden, hoogte en looptijd van leningen en gecheckt. Want stel dat de rente verdubbelt, wat betekent dat dan voor je gemeente?
 

‘Als accountant moet je in vroeg stadium de gemeente op sleeptouw nemen door informatieavonden te houden. Zodat ze snappen wat er aan de hand is, dat er geen ruimte is voor nieuw beleid’, aldus Jussen. Van Vugt spreekt van een ‘belangrijk samenspel’, waarin het gaat over afdekken van verliezen, volledige transparantie en opstellen risicoprofi elen. ‘Dat leidt vaak tot veel discussies’, zegt Van Vugt. ‘Als je nu echter geen discussie hebt, over grondexploitaties tussen gemeente en accountant, dan klopt er iets niet. Het is op z’n minst opmerkelijk als de discussie er niet is.’

Minder ruimte voor beleid

Wat de accountant helpt bij zijn strengere optreden is dat de Commissie Besluit Begroting en Verantwoording – kortweg Commissie BBV genoemd – vorig jaar de regels ten aanzien van de verslaglegging heeft aangescherpt. Sindsdien worden gemeenten ook gedwongen sneller voorzieningen te treffen voor risico’s.
 

‘Als de gemeente de termijn om het verlies te nemen verkort, krijg je een andere begroting en een ander meerjarenperspectief. Het gaat om de positie in de jaarrekening van de grond waar je je mee bezighoudt. Kun je die prijs nog krijgen? En ook als de markt tegenzit? Als er problemen zijn in de markt, zijn er problemen met nieuwe gronden of met grond die in bewerking is. Veel gemeenten lossen hun problemen op door te temporiseren en uit te stellen.
 

Amsterdam heeft een miljoen vierkante meter kantoorruimte geschrapt´, zegt Willem Wijntjes, voorzitter Commissie BBV, over de aanscherping. ´Als je niet al geld hebt uitgegeven, kun je de begroting bijstellen. Als je al kosten hebt gemaakt, lijd je verlies. Als de termijn moet worden verkort, moeten gemeenten maatregelen treffen. Dat heeft altijd gevolgen voor de begroting. Er is minder ruimte voor beleid en er zal extra moeten worden bezuinigd.

Niet de Commissie BBV, maar de provinciale toezichthouders kijken naar de begroting. Zij zullen moeten bepalen of deze draaglijk is voor de gemeente of dat ze mogelijk in een artikel 12-situatie terechtkomen. Niet accountants besluiten over de termijn, maar de gemeenteraad zelf. Zij moeten inhoud geven aan ambities en de planperiode. Enkele tientallen gemeenten worstelen nu met dit probleem.

Wouter Boonstra