Vangnetregeling gemeenten na decentralisaties

Er moet een aparte vangnetregeling komen om gemeenten de helpende hand te bieden als zij door de decentralisaties werk, langdurige zorg en jeugd in financiële problemen komen. Hiermee kan worden voorkomen dat gemeenten onder financieel curatele (‘artikel 12’) moeten worden gesteld.

Herijking gemeentefonds

Dit bepleit de Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv) in een aanvullend advies op de decentralisatiebrief van minister Plasterk (Binnenlandse Zaken, PvdA). De Raad maakt zich zorgen over het gebrek aan democratische controle door gemeenteraden, aangezien veel taken in het sociaal domein regionaal zullen worden uitgevoerd. Het is daarnaast de hoogste tijd om de integrale herijking van het gemeentefonds ter hand te nemen. In zijn eerste advies pleitte de Rfv onder meer voor verruiming van het lokaal belastinggebied.

In de knel

Door de verandering van aard en omvang van het gemeentelijk takenpakket moet de bestaande systematiek − waarbij gemeenten in financiële nood aanspraak kunnen maken op een aanvullende uitkering (artikel 12 Financiële-verhoudingswet) − tegen het licht worden gehouden. In de ogen van de Rfv moet tijdelijk een aparte vangnetregeling worden ingebouwd om gemeenten tegemoet te kunnen komen, als deze worden geconfronteerd met onverwachte kosten en bijzondere situaties waardoor zij financieel in de knel dreigen te komen.

Onevenredig zwaar

‘Te denken valt aan de situatie waarin een gemeente te maken krijgt met een onevenredige zwaar beroep op bepaalde voorzieningen’, aldus de Rfv. Hij verwijst daarbij naar de huidige vangnetregeling rondom de bijstandswet, waar gemeenten bij overschrijding van het toegekende budget met tien procent een beroep kunnen doen op een Incidentele Aanvullende Uitkering (IAU) of de Meerjarig Aanvullende Uitkering (MAU).

Democratisch niet optimaal

De Raad waarschuwt in zijn aanvullend advies voor de zogeheten decentralisatieparadox. 'Veel gedecentraliseerde taken gaan de lokale schaal te boven en worden belegd bij regionale samenwerkingsverbanden. Dit leidt tot centralisering van gedecentraliseerde taken.' 'Niet alleen dreigt daardoor lokaal maatwerk op de achtergrond te verdwijnen maar ook de grip van een individuele gemeenteraad op de regionale samenwerking is vanuit democratisch oogpunt niet optimaal', aldus de Rfv. Individuele gemeenten moeten instrumenten in handen krijgen om de democratische controle op het financiële beleid van de bestuurlijke samenwerking beter te kunnen uitoefenen. De Raad stelt voor hier samen met de Algemene Rekenkamer een nader advies over uit te brengen.

Onderbelicht

De politiek-bestuurlijke betekenis van het lokale pakket dat door de decentralisaties vanaf 2015 drastisch verandert, moet niet worden onderschat, tekent de Rfv verder aan. 'De invloed van deze veranderingen in de bestuurlijke en financiële verhoudingen blijft in de lopende discussies nog onderbelicht’, constateert de Raad. ‘De bestaande nadruk op fysieke collectieve goederen en diensten van gemeenten, zoals wegen, openbare orde en veiligheid, cultuur, sport ruimtelijke ordening en dergelijke zal zich meer en meer verplaatsen naar het sociale domein waar het accent juist ligt op individuele verstrekkingen aan burgers.’

Herkeuring

Door het sociaal akkoord en het zorgakkoord wordt de beleidsvrijheid voor gemeenten verder ingeperkt, stelt de Rfv. Onder meer omdat ‘steeds nieuwe doelgroepen (zoals ex-Wajongers) worden onderscheiden waarvoor bijzondere aandacht of inspanning wordt verlangd. Naar mate aanspraken gedetailleerder vastliggen, leidt dit tot minder flexibiliteit en hogere kosten voor gemeenten.’ De herkeuring van Wajongers − afgesproken in het sociaal akkoord − betekent dat een grotere groep mensen onder verantwoordelijkheid van gemeenten komt te vallen. Hiervoor moeten gemeenten extra geld krijgen, vindt de Raad.

Bijstandslast

De vervanging van loondispensatie door een loonkostensubsidie leidt tot hogere kosten. Omdat hiermee de bijstandslast voor gemeenten vermindert, kan het nieuwe instrument worden bekostigd uit het inkomensdeel van de Participatiewet, vindt de Rfv.