Te veel geld naar kleine gemeenten

Kleine gemeenten profiteren te veel van de voorgenomen herverdeling van het gemeentefonds. In plaats van bijna 30 euro per inwoner per jaar extra moet dat voordeel worden beperkt tot maximaal 18 euro per inwoner per jaar.

Dat adviseert de Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv) aan minister Plasterk van Binnenlandse Zaken (BZK) in reactie op het voorstel om per 2016 tot een andere verdeling van het gemeentefonds te komen. Volgens dat voorstel profiteren kleine gemeenten het meest van de herverdeling. Grote gemeenten leveren samen tientallen miljoenen euro’s – 88 miljoen euro – in. De totale omvang van het gemeentefonds blijft gelijk.

Tijdelijk effect

De Rfv stelt dat allerlei onderzoeken vanaf 2007 voldoende aantonen dat kleine gemeenten tot nu toe inderdaad onderbedeeld zijn. ‘Dat is ongewenst’, aldus de Raad. Maar het verdeelonderzoek komt op een veel groter verschil uit dan billijk is. Dat komt volgens de Rfv omdat in het BZK-onderzoek het jaar 2014 als basisjaar is gebruikt. Dat blijkt echter een uitzonderlijk jaar te zijn. ‘Naast een structureel effect voor de kleine gemeenten lijkt er dus sprake te zijn van een tijdelijk effect. Dit tijdelijk effect is mogelijk toe te schrijven aan de inhaalslag die kleine gemeenten moesten maken ten aanzien van de bestemmingsplannen.’

Onvoldoende compensatie

De Raad kan een verschuiving van grote naar kleinere gemeenten begrijpen, maar niet de grote omvang van het effect – bijna 30 euro per inwoner. De herverdeeleffecten van meer dan 30 euro positief per inwoner vallen volgens de Rfv opvallend vaak bij de nieuwe fusiegemeenten met een plattelandskarakter, zonder dat daarbij wordt onderbouwd dat juist die gemeenten structureel in die mate extra kosten zijn gaan maken. ‘Dit gaat ten koste van gemeenten met een stapeling van sociale en fysieke opgaven, die hiervoor in de nieuwe verdeling onvoldoende gecompenseerd worden. Zo vallen herverdeling en van meer dan 20 euro per inwoner negatief vaak bij dit type gemeenten’, aldus de Raad. Den dupe zijn naast de vier grote steden onder andere Delft, Leiden en Schiedam. De Raad stelt daarom voor om, in afwachting van de uitkomsten van een onderzoek naar een structureel beeld van de kosten, in de tussentijd de verdeling zodanig aan te passen dat de kleine gemeenten voor de komende drie jaar er maximaal 18 euro per inwoner op vooruit gaan.

Scheve verdeling
Het groot onderhoud van het gemeentefonds – de belangrijkste inkomstenbron van veruit de meeste gemeenten – is nodig omdat de oude verdeling van rijksgelden over de gemeenten in de loop der jaren scheef was gegroeid: de verdeling van de middelen sloot niet meer aan op de daadwerkelijke uitgaven. Met nieuwe criteria en verdeelmaatstaven worden die middelen vanaf 2016 op een andere manier over de gemeenten verdeeld.