De Jager wil investeringen gemeenten kunnen stopzetten

Het Rijk wil gemeenten beboeten die een te groot EMU-tekort of een te klein EMU-overschot hebben. Minister De Jager (Financien) overweegt gemeenten zelfs te korten, als Europa Nederland ongemoeid laat.

Omdat ook gemeenten, provincies en waterschappen meetellen voor het begrotingstekort van de collectieve sector, moeten ze zich net als het Rijk gaan houden aan de doelstelling van het aangescherpte Stabiliteits- en Groeipact. Het kabinet wil afspraken daarover vastleggen in de Wet houdbare overheidsfinanciën. De bedoeling is dat die wet in 2013 ingaat. De gevolgen van het conceptvoorstel voor gemeenten zijn enorm, mogelijk zelfs het stopzetten van investeringen.

De bedoeling van het kabinet is dat de huidige, in 2004 gemaakte afspraken over het toegestane EMU-tekort niet alleen wettelijk worden vastgelegd, maar ook strenger worden. Destijds spraken Rijk en Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) af dat de decentrale overheden niet een te groot EMU-tekort mogen hebben. Als maximum werd 0,5 procent van het bruto binnenlands product - 600 miljard euro - gesteld.

Het gemeentelijke aandeel daarbinnen was gemaximeerd op 0,38 procent, circa 2,4 miljard euro. Een boete kon alleen worden opgelegd als ook Nederland zelf een boete van de Europese Unie aan de broek had gekregen voor een te hoog EMUtekort. Geen enkel land heeft vanuit Brussel overigens ooit zo’n geldstraf ontvangen.

Meeliften

Het Rijk wil vanaf volgend jaar de mogelijkheid hebben de decentrale overheden een boete op te leggen voor een te hoog EMU-tekort, ook als het Rijk zelf geen boete heeft gekregen - zelfs als de totale Nederlandse overheid onder de normen van 3 procent tekort en 60 procent schuld zit. Die korting bedraagt maximaal het bedrag van de geconstateerde overschrijding. Als reden geeft minister De Jager op ‘dat het Rijk verantwoordelijk wordt gehouden voor het op orde houden van de overheidsfinanciën en het voldoen aan de Europese afspraken over de overheidsfinanciën.’

Het sanctie-instrument biedt het de minister de mogelijkheid decentrale overheden vroegtijdig - voordat de Europese normen worden overschreden - de goede kant op te laten bewegen. ‘Zo wordt voorkomen dat de decentrale overheden ten onrechte kunnen meeliften op de goede resultaten die behaald worden door het Rijk, en vice versa’, aldus de CDA-bewindsman in het wetsvoorstel.

Het Stabiliteits- en Groeipact is als gevolg van de financieel-economische crisis aangescherpt. Gesteld is dat de Europese landen het maximaal toegestane structurele EMU-tekort stapsgewijs moeten terugbrengen; er geldt een jaarlijkse verbeterplicht voor het EMU-saldo en de EMU-schuld moet in 20 jaar worden teruggebracht naar 60 procent. De ministers van Financiën hebben eveneens afgesproken dat de nationale regeringen met de decentrale overheden afspraken maken om de normen van het Stabiliteits- en Groeipact te respecteren. Nederland wil die vastleggen in de ‘Wet houdbare overheidsfinanciën. De bedoeling is dat die wet in 2013 ingaat.

Inspanning

In die nieuwe wet komt onder andere te staan dat de decentrale overheden zijn gehouden ‘tot het treffen van adequate maatregelen’ en een ‘gelijkwaardige inspanning’ te moeten leveren als geldt voor het Rijk. De minister van Financiën wil aan het begin van elke kabinetsperiode - na overleg met de VNG - gaan vaststellen wat voor de decentrale overheden een ‘gelijkwaardige inspanning’ is. Als startpunt wordt de huidige tekortnorm van 0,5 procent van het bruto binnenlands product genomen.

Een groter toegestaan EMU-tekort van de gemeenten zou volgens de minister mogelijk moeten zijn. Tegelijkertijd stelt hij dat de huidige tekortnorm van 0,5 procent voor de decentrale overheden geen verbeternorm is ‘en daarom niet afdoende om aan de Europese begrotingsafspraak te voldoen en om daarmee sancties vanuit Europa te voorkomen.’ Dat maakt het onvermijdelijk dat gemeenten over enkele jaren niet of nauwelijks nog een EMU-tekort mogen hebben.

Gevolg van de nieuwe wet is onder andere dat de gemeenten hun reserves niet meer kunnen inzetten zonder een EMU-tekort te veroorzaken. In haar gevraagd advies wijst de gemeentelijke koepelorganisatie De Jager op deze negatieve effecten van de wet.

‘Als je niet oppast, is het gevolg dat gemeenten hun investeringen moeten stopzetten terwijl ze geld genoeg hebben. Ik kan me niet voorstellen dat de minister beoogt dat het inzetten van gespaard geld - reserves - gaat bijdragen aan het EMU-tekort’, aldus VNG-directievoorzitter Ralph Pans. Gemeenten werken anders dan het Rijk met een baten- en lastenstelsel. Eind januari is er bestuurlijk overleg tussen Rijk en de VNG over het conceptwetsvoorstel.